Από την αντίληψη στην έκφραση: η διαδρομή του καλλιτέχνη προς την ελευθερία στην αισθητική φιλοσοφία του Maurice Merleau-Ponty

Abstract

If, as Merleau-Ponty’s readers, want to define his phenomenological and ontological context, where can we set our starting point? At first, maybe we have the feeling that, he stays focus on the sense of perception, but while we follow his work, through the years, we discover that perception is just the center/the core of his philosophical route, which reaches for a human being that constantly wondering. The world, in the merlopontian philosophy, it is the space/the horizon of our perception and action, it is a terrain both visible and perceived for our body; a body that exist, likewise, as visible and perceived from the others. Merleau-Ponty describes perception as a physical function, but it’s not just a biological process connected to the vision, neither it’s the only proof of our spiritual/mental nature. Perception becomes, for Merleau-Ponty, an instrument through which discover a chiasm: it attempts to promote the idea of bidirectional relationships between world and being, our visible nature and our ability to conquer every other visible thing in the world. Perception is an act: an act that turns to the world. The expression is the other aspect (the back side) of perception, and this is how we can talk about a philosophy of the perceived world. The art is my basis, because it refers to the real/genuine, it speaks about our relation with the world. The perception, the vision and the touch –all of them are manners to ‘see things’ -, showed us the way to move from the surface to the depth. The visible has dimensions, many and different forms; it’s able to change and bring on the surface the other side, the invisible side of the world, of our thoughts, of the others. The philosophy of Merleau-Ponty endeavours to explain the relationship between subject-object through the notion of the visible and the invisible. The expression consists of a continuous process of transformation from the surface/ exterior to the core/ interior and from the interior to the exterior. Our experience and our body become Merleau-Ponty’s basic notions, but he is seeking to the flesh, language and freedom. The act of expression could, therefore, be regarded as the interval point to our encounters with the world. The artist, as argued, experiences uncertainties with regards to the object of his creation; that is, in relation to the way he expresses his encounters with the world.

Από πού ξεκινά ο αναγνώστης του Merleau-Ponty (1908-1961), αν θέλει να βάλει σε ένα πλαίσιο φαινομενολογίας και οντολογίας, όσα του κέντρισαν το ενδιαφέρον στα κείμενα του φιλοσόφου; Σε ένα έργο που, ενώ στο σύνολό του, μοιάζει να παραμένει εστιασμένο στην έννοια της αντίληψης, στην πορεία αποδεικνύεται πως αυτή ήταν μόνο ο πυρήνας που τροφοδοτεί μια φιλοσοφική διαδρομή που στρέφεται στον άνθρωπο, ο οποίος αναρωτιέται διαρκώς, που δεν εφησυχάζει. Ο κόσμος, στη μερλωποντιανή φιλοσοφία, το πεδίο της αντίληψης και της δράσης μας, αποτελεί τον ορατό και αισθητό ορίζοντα για το σώμα μας. Ένα σώμα το οποίο υπάρχει επίσης ως ορατό και αισθητό για τους άλλους. Η αντίληψη για τον Merleau-Ponty ορίζεται ως μια σωματική διαδικασία η οποία δεν είναι απλώς μια βιολογική διεργασία που συνδέεται με την όραση, ούτε αποτελεί μόνο απόδειξη της πνευματικής μας φύσης, της νόησής μας. Ο Merleau-Ponty μας καλεί να προσεγγίσουμε την αντίληψη ως χίασμα, δηλαδή ως την αμφίδρομη σχέση εξωτερικότητας και εσωτερικότητας, της ορατής μας φύσης και της ικανότητάς μας να κάνουμε δικό μας το ορατό. Η αντίληψη είναι ενέργεια: μια κίνηση με ροπή προς τον κόσμο. Στην εργασία αυτή θέτω την έκφραση ως την συμπληρωματική (πίσω) όψη της αντίληψης και προχωρώ προς μια φιλοσοφία του αντιληπτού κόσμου, έχοντας ως σημείο αναφοράς την τέχνη. Διότι η τέχνη δεν μπορεί παρά να αφορά στο πραγματικό, δεν μπορεί παρά να μιλά για τη σχέση μας με τον κόσμο. Η αντίληψη, η αίσθηση της όρασης και της αφής -όλοι τρόποι του ειδέναι-, δείχνουν τον δρόμο για να περάσουμε από την επιφάνεια στο βάθος, να ξεπεράσουμε το ορατό και να φτάσουμε στην άλλη όψη του. Τις διαστάσεις του ορατού, τις εναλλαγές του, τις μεταμορφώσεις του, τις μετατοπίσεις του, την απόσταση που μεσολαβεί μέχρι την αόρατη όψη του τις εντοπίζουμε μέσα στον χωροχρόνο. Και κάθε νέα αναφορά δύναται να περικλείει τις ίδιες πλευρές του ορατού ιδωμένες αλλιώς. Ο φιλόσοφος ξεκινά από την εμπειρία και το σώμα μας, και προοδευτικά μας οδηγεί στη σάρκα, στη γλώσσα και την ελευθερία. Αυτή η διαδρομή έχει δώσει τις κατευθυντήριες γραμμές της εργασίας. Ο άνθρωπος-καλλιτέχνης θα αποδείξει πώς η εμπειρία αποτελεί την πηγή της προσωπικής μας γνώσης, αλλά και πώς από την εμπειρία περνάμε στη γνώση της αντίληψης και από εκεί στις σκέψεις, το σώμα μου, το οποίο περικλείει βιώματα και νοήματα, ενώ ταυτόχρονα περιβάλλεται από τον κόσμο, και αποτελεί μέρος αυτού.