H Περιβαλλοντική Εκπαίδευση βασισμένη στον τόπο: μια εκπαιδευτική παρέμβαση στο Σχολείο Ευρωπαϊής Παιδείας Ηρακλείου: διερεύνηση επιδράσεων στους μαθητές και εκπαιδευτικούς. Ερευνα-Δράση

Abstract

The aim of the current doctoral thesis is the implementation of an educational intervention and the investigation of the impacts on students and teachers. This intervention based on the implementation of an Urban Environmental Education (U.E.E.) project through the educational approach of Pace-Based Education (P.B.E.). “Place-based Education” has emerged as a distinctive scientific term during the last twenty years in the international scientific bibliography as a new educational approach which takes advantages of the local environment for the teaching of all the school subjects (Math, Physics, Chemistry, etc.). Furthermore, when the Environmental Education focus on the “urban place”, then a new field of Environmental Education is distinguished: “Urban Environmental Education”. The need of focus of the Environmental Education on urban places came up in the early 1980s, when the half of the world population has moved to the cities. In this study, the Action Research was used as research method, because we, as teachers in action, wanted to improve the educational conditions that we and our students experienced in the School of European Education in Heraklion Crete. In this research, the following persons were participated: a) I as the research coordinator and facilitator, b) 3 school teachers as members of the research team, c) 2 critical friends: the supervisor of this PhD thesis Kalaitzidaki Marianna and the co-supervisor Katsarou Eleni, and d) 26 school students.In the school year 2014-2015 a first intervention was implemented during the time of 4 months, in order to outline the research context. During the whole next school year 2015 – 2016 we implemented an Urban Environmental Education project (in the framework of our Action Research) in which 17 students of 5th grade of Greek Section of the Primary School and 9 students of 4th & 5th grade of the English Section (co-teaching) participated. The research data were collected using mainly qualitative methods and trying to enhance their validity through the "triangulation" method. So the research data came out from at least 3 data sources: me as the research coordinator, the school teachers as members of the research team and the students. As qualitative data collection tools we used: a) Participatory Observation Journals from the research coordinator, teachers and students who participated , 1997) b) teachers’ reflection discussions and students’ group discussions in the class, c) teachers’ open questionnaires d) students’ free writings, paintings and photos. Furthermore we used a quantitative rating scale to evaluate the “sense of place” of the students. For the analysis of qualitative data we used mainly the method of “Thematic Analysis”. According to the data analysis’ results, the implementation of an U.E.E. project trough the educational approach of P.B.E. had a significant impact on students and teachers who participated in. Specifically regarding the students, their participation led to the change of a) the interactions among the students of different cultural identity, b) the students’ sense of place, and c) students’ environmental behavior towards the local environment. Regarding the teachers, their participation in the U.E.E. project trough Action Research led to the change of a) their personal educational theories and teaching practices regarding the educational approach of P.B.E, b) their cooparation’s framework, and c) their professional development. Furthermore, the implementation of the U.E.E. project trough P.B.E. approach led to the awareness of the whole school community (other students, teachers, parents, etc) trough the change of the school culture. At last, the implementation of the U.E.E. project led to the awareness of the local community.The results of this research are discussed on the basis of the theoretical framework of U.E.E. through the approach of P.B.E. and also the learning social-cultural theories. The value of this research is related with the specific methodological proposal of empowerment the students and teachers’ active role, having the chance for reflection and re-evaluation of their theories and practices based on open and democratic educational approaches and leading to their professional development. Key words: Urban Environmental Education, Place-based Education, Sense of place, Place meaning, Place attachment, Ecological Place Meaning, Action Research, Socio-cultural Learning

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν υλοποίηση μίας εκπαιδευτικής παρέμβασης και η διερεύνηση των επιδράσεων σε μαθητές και εκπαιδευτικούς. Η παρέμβαση αφορούσε στην υλοποίηση ενός προγράμματος “Αστικής Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης” (Urban Environmental Education) μέσω της παιδαγωγικής προσέγγισης της “Εκπαίδευσης βασισμένης στον Τόπο” (Place-based Education). Η “Εκπαίδευση βασισμένη στον τόπο” ως όρος έχει εμφανιστεί την τελευταία εικοσαετία στη διεθνή βιβλιογραφία ως μία νέα εκπαιδευτική προσέγγιση που αξιοποιεί το τοπικό περιβάλλον για τη διδασκαλία όλων των γνωστικών αντικειμένων (Γλώσσα, Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία, κ.α.). Όταν δε η “Περιβαλλοντική Εκπαίδευση βασισμένη στον τόπο” εστιαστεί στον αστικό τόπο, τότε μιλάμε για ένα διακριτό πεδίο στο χώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης: την Αστική Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (Α.Π.Ε.). Η ανάγκη προσανατολισμού της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο αστικό περιβάλλον προέκυψε έντονα στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν ο μισός πια παγκόσμιος πληθυσμός είχε μετακινηθεί στις πόλεις.Στη συγκεκριμένη έρευνα αξιοποιήσαμε ως ερευνητική μέθοδο την Έρευνα-Δράση, αφού ως εκπαιδευτικοί της πράξης θέλαμε να αλλάξουμε την εκπαιδευτική πραγματικότητα που βιώναμε εμείς και οι μαθητές μας στο Σχολείο Ευρωπαϊκής Παιδείας Ηρακλείου όπου υπήρχε έλλειψη αλληλεπιδράσεων μεταξύ των μαθητών των δύο γλωσσικών τμημάτων καθώς και απουσία υλοποίησης προγραμμάτων Π.Ε. ιδιαίτερα δε βασισμένων στο τοπικό περιβάλλον. Στη έρευνα συμμετείχαμε οι εξής: α) εγώ ως ερευνήτρια με διττό ρόλο: ως συντονίστρια της έρευνας και ως διευκολύντρια, β) 3 εκπαιδευτικοί ως μέλη της Ερευνητικής Ομάδας, γ) 2 κριτικοί φίλοι: η επόπτρια της έρευνας κ. Καλαϊτζιδάκη Μαριάννα και η συν-επόπτρια κ. Κατσαρού Ελένη, και δ) 26 μαθητές του σχολείου. Το σχολικό έτος 2014-2015 υλοποιήθηκε ένας προπαρασκευαστικός κύκλος διάρκειας 4 μηνών που οδήγησε στην τελική διαμόρφωση του ερευνητικού πλαισίου. Το σχολικό έτος 2015-2016 υλοποιήθηκε η κυρίως Έρευνα-Δράση η οποία διήρκεσε καθόλη την διάρκεια του διδακτικού έτους. Στο πλαίσιο της Έρευνας-Δράσης υλοποιήθηκε ένα πρόγραμμα Α.Π.Ε. στο οποίο συμμετείχαν 17 μαθητές της Ε΄ τάξης Δημοτικού του Ελληνόφωνου Τμήματος του Σχολείου Ευρωπαϊκής Παιδείας Ηρακλείου και 9 μαθητές της Δ΄ & Ε΄ τάξης (συνδιδασκαλία) του Αγγλόφωνου Τμήματος. Τα ερευνητικά δεδομένα προέκυψαν από την εφαρμογή κυρίως ποιοτικών μεθόδων συλλογής δεδομένων, προσπαθώντας να ενισχύσουμε την εγκυρότητα τους μέσα από τη μέθοδο της «τριγωνοποίησης». Έτσι τα δεδομένα προέκυψαν μέσα από τουλάχιστον 3 πηγές: τη Συντονίστρια της έρευνας, τους εκπαιδευτικούς της Ερευνητικής Ομάδας και τους μαθητές που συμμετείχαν. Ως μέσα συλλογής ποιοτικών δεδομένων αξιοποιήθηκαν: α) Ημερολόγια Παρατήρησης των εκπαιδευτικών καθώς και των μαθητών, β) Συζητήσεις Αναστοχασμού της ερευνήτριας και των εκπαιδευτικών της Ερευνητικής Ομάδας γ) Συζητήσεις μαθητών σε ομάδες μέσα στην τάξη μετά από κάθε δράση δ) Ερωτηματολόγια ανοιχτού τύπου στους εκπαιδευτικούς της Ερευνητικής Ομάδας και ε) ελεύθερα κείμενα των μαθητών για τον τόπο πριν και μετά, και στ) πάνω από 100 φωτογραφίες. Ακόμα αξιοποιήθηκε ως ποσοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων ζ) Κλίμακα αξιολόγησης της αντίληψης των μαθητών για τον τόπο πριν και μετά, και η) Κοινωνιόγραμμα πριν και μετά. Κατά την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων αξιοποιήθηκε κυρίως η τεχνική της Θεματικής Ανάλυσης αλλά και η τεχνική της Ανάλυσης Περιεχομένου. Στην Ανάλυση των δεδομένων της Κλίμακας Αξιολόγησης της αντίληψης των μαθητών για τον τόπο αξιοποιήθηκε η μέθοδος της Στατιστικής Ανάλυσης SPSS.Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης των ερευνητικών μας δεδομένων, η υλοποίηση ενός προγράμματος Α.Π.Ε. μέσω της προσέγγισης της “Εκπαίδευσης βασισμένης στον Τόπο”, είχε επιδράσεις στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν στην έρευνα όσο και στην ευρύτερη σχολική αλλά και τοπική κοινότητα. Έτσι σε σχέση με τους μαθητές, η συμμετοχή τους στο πρόγραμμα Α.Π.Ε. οδήγησε στη βελτίωση: α) των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των μαθητών των δύο γλωσσικών τμημάτων, β) της αντίληψης τους για τον τόπο, και γ) της περιβαλλοντικής τους συμπεριφοράς απέναντι στο τοπικό περιβάλλον. Σε σχέση με τους εκπαιδευτικούς η συμμετοχή τους στο πρόγραμμα Α.Π.Ε. μέσω της Έρευνας-Δράσης, οδήγησε στην αλλαγή: α) των εκπαιδευτικών τους θεωριών και των διδακτικών τους πρακτικών αναφορικά με την εκπαιδευτική προσέγγιση της “Εκπαίδευσης βασισμένης στον τόπο”, β) του πλαισίου συνεργασίας μεταξύ τους, και γ) στην επαγγελματική τους ενδυνάμωση και ανάπτυξη. Τέλος, η υλοποίηση του Προγράμματος Α.Π.Ε., μέσω της προσέγγισης της “Εκπαίδευσης βασισμένης στον τόπο”, οδήγησε επίσης α) στην ευαισθητοποίηση και εμπλοκή ολόκληρης της σχολικής κοινότητας (άλλων μαθητών, εκπαιδευτικών, γονέων), καθώς και β) στην ευαισθητοποίηση και εμπλοκή της τοπικής κοινότητας.Τα παραπάνω αποτελέσματα συζητήθηκαν στη βάση του θεωρητικού πλαισίου της Αστικής Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, της “Εκπαίδευσης βασισμένης στο Τόπο” και των θεωριών της κοινωνικοπολιτισμικής μάθησης, με σκοπό στην διατύπωση συμπερασμάτων και προτάσεων. Η αξία της έρευνας σχετίζεται με μία συγκεκριμένη μεθοδολογική πρόταση ενίσχυσης του ενεργητικού ρόλου των μαθητών και των εκπαιδευτικών, καθώς και ενίσχυσης των ευκαιριών να αναστοχαστούν και να επαναξιολογήσουν τις εκπαιδευτικές τους πρακτικές και τις θεωρίες τους, προκειμένου να διαμορφώσουν ένα συνεργατικό πλαίσιο λειτουργίας του σχολείου και μια δημοκρατική σχολική κουλτούρα με ευκαιρίες επαγγελματικής ανάπτυξηςΛέξεις κλειδιά: Αστική Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Εκπαίδευση βασισμένη τον Τόπο, Αντίληψη του Τόπου, Σύνδεση με τον Τόπο, Οικολογική σημασία του Τόπου, Έρευνα-Δράση, Κοινωνικοπολιτισμική Μάθηση