Ομιλούντα σώματα: μια προσέγγιση των αιγυπτιακών και των αιγαιακών τελετουργικών χειρονομιών της Εποχής του Χαλκού

Abstract

Nonverbal communication, that is poses and movements of the body, face expressions, etc., is a fundamental element of human behaviour. People in antiquity performed a variety of postures and gestures throughout their daily interpersonal communication in everyday life, expressing their loyalty and submission to the ruling class, projecting their social identity, worshipping their local deities, etc. Recently, studies which consider the gestures of the ancient world as a crucial academic discipline are gradually increasing. The present doctoral dissertation falls into this research field and focuses on the Egyptian and Aegean civilizations covering the time frame of the Bronze Age. In the present doctoral dissertation, a compositional and thorough study of the gestures represented in ancient Egyptian and the Aegean art, as well as in the Egyptian literature is being attempted. Moreover, the various symbolisms that the hand received in ancient Egypt and the Aegean are analyzed, as well as the ritual role and the significance of the gestures so as the expected result of various Egyptian and Aegean rituals to have been achieved. Emphasis is placed on the identification and analysis of parallel Egyptian and Aegean ritual gestures. These parallel gestures fall into a “gestural koiné” which existed between the Egyptian and the Aegean civilizations in the Bronze Age. The “gestural koiné” demonstrates the existence of a common artistic expression, the adaptation of common modes of representing the social hierarchy, between the Egyptian and the Aegean civilizations, as well as the performance of common body movements during their cult activities. The exchange of iconographic motives and symbolic ideas between the Egyptian and the Aegean civilizations is clarified, and their close interrelations in the field of gestures are evidenced.

Η μη λεκτική επικοινωνία, δηλαδή οι σωματικές στάσεις και κινήσεις, οι μορφασμοί του προσώπου κτλ., αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Κατά την αρχαιότητα, οι άνθρωποι υλοποιούσαν ποικίλες χειρονομίες και λάμβαναν διάφορες στάσεις του σώματος, κατά την καθημερινή τους συναναστροφή, την επίδειξη πίστης και υποτέλειας στην άρχουσα τάξη, την προβολή της κοινωνικής τους ταυτότητας, επιτελώντας τις λατρευτικές τους δράσεις κοκ. Τα τελευταία χρόνια ολοένα και αυξάνεται το πλήθος των μελετών που προσλαμβάνουν τις χειρονομίες του αρχαίου κόσμου ως ένα μείζον ερευνητικό πεδίο. Η παρούσα διδακτορική διατριβή εντάσσεται στο παραπάνω ερευνητικό πλαίσιο και εστιάζει στους πολιτισμούς της Αιγύπτου και του Αιγαίου με χρονικό ορίζοντα την Εποχή του Χαλκού. Στην παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρείται μία συνθετική και ενδελεχής μελέτη των χειρονομιών που απαντώνται στην αρχαία αιγυπτιακή και την αιγαιακή τέχνη και στην αιγυπτιακή κειμενογραφία. Αναλύονται οι ποικίλοι συμβολισμοί που προσλάμβανε το χέρι στην αρχαία Αίγυπτο και τον αιγαιακό χώρο, καθώς και ο τελετουργικός ρόλος και η σημασία των χειρονομιών για την επίτευξη του προσδοκώμενου αποτελέσματος ποικίλων αιγυπτιακών και αιγαιακών τελετουργιών. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αναγνώριση και ανάλυση παράλληλων αιγυπτιακών και αιγαιακών τελετουργικών χειρονομιών. Οι παράλληλες χειρονομίες εντάσσονται στο πλαίσιο μιας «χειρονομιακής κοινής» μεταξύ της Αιγύπτου και του Αιγαίου, κατά την Εποχή του Χαλκού. Αυτή προβάλλει την κοινή καλλιτεχνική έκφραση, την υιοθέτηση κοινών τρόπων απόδοσης της κοινωνικής ιεραρχίας στους πολιτισμούς της Αιγύπτου και του Αιγαίου και την υλοποίηση κοινών σωματικών κινήσεων, κατά την επιτέλεση των λατρευτικών τους πρακτικών. Καθίσταται σαφής η ανταλλαγή εικονογραφικών προτύπων και ιδεών μεταξύ των πολιτισμών της Αιγύπτου και του Αιγαίου, κατά την Εποχή του Χαλκού, και τεκμηριώνονται οι στενές επαφές τους και στο πεδίο των χειρονομιών.