Ελληνική Εκπαίδευση 1949-1963: μεταρρυθμίσεις στην εκπαιδευτική πολιτική: κοινωνικές και ιδεολογικές αντιδράσεις

Abstract

Title: Education in Greece 1949 - 1963. Reforms in educational policy - Social and ideological reactions. In this thesis we have attempted to record, present and analyze, as accurately as possible, all aspects of the policy that has formed the educational structure in Greece during the post WWII era, as well as the factors and ideology that has constituted the Greek people’s education options since. The main goal of the Greek educational policies that were undertaken during the period between 1949 and 1963 - namely, after the decade of war and destruction of 1940-1950 – was to promote a contemporary educational system of a free and public nature, thus contributing to the nation’s efforts for economic and social reconstruction. This goal proved to be imperative, especially due to the left’s defeat after the country’s bloody conflict during the civil war and the conservative tendency that arose contextually, as well as due to the various educational shortcomings and deficiencies that developed in all levels of education as a result of successive reforms and counter-reforms that were introduced during the inter-war period. As a result of the above, education policies in Greece failed to begin any process of civil innovation before 1964, the year in which the Greek government implemented the educational reform under law 4379/1964.Every social, financial and political development was reflected in the country’s official state educational policy between 1949 and 1963. The education plan that was submitted in 1944 by the country’s left revolution government (Ε.Α.Μ. – Ε.Π.Ο.Ν. – Π.Ε.Ε.Α.) was particularly noteworthy as a unique effort to resolve the outstanding issue of the country’s civil innovation in education within a progressive outline, following the 1930 educational reform. Political arguments and enmity, however, especially under the dire circumstances of the civil war, will thereafter intensify educational issues and obstacles. In particular, all regulations that were implemented regarding the operation and scope of educational institutions will operate in accordance with the state’s official political ideology of ethno – nationalism. The purpose of implementing these practices was twofold: to ascertain that any left-wing ideology traces of the country’s revolution government were extinguished from the public’s awareness, and to ensure that, through education policy and operation control, government authority was firmly and austerely promoted. Social resistance against these educational policies, in addition to the ideological conflict that consequently arose, illuminate the cause that lead to the development of a mass movement that claimed the right to a system of public education, accessible and free for everyone, and eventually led to the 1694 educational reform. Pseudo-ideological arguments that claim that middle and higher education ensures social mobility for all, regardless of any financial and social background, promote the demand for political and social development between 1949 and 1963. This demand manifested within a time period that capitalism was beginning to evolve and amidst working class integration, U.S.A. and U.S.S.R. conflict and under the circumstances of the cold war that was dominant during this time period.

Στην παρούσα διατριβή προσπαθήσαμε να καταγράψουμε, να παρουσιάσουμε και να αναλύσουμε, όσο ήταν δυνατό, όλες τις πτυχές της εκπαιδευτικής πολιτικής που συνθέτουν τη διαμόρφωση και οικοδόμηση του μεταπολεμικού εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας καθώς και της ιδεολογίας που διαμορφώνει τις εκπαιδευτικές επιλογές των νεοελλήνων. Σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 1949 – 1963 η ελληνική εκπαίδευση χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια μεγάλου μέρους των εμπλεκόμενων με αυτήν να οικοδομήσουν ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα, με δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα που θα ανταποκρίνεται στις βασικές ανάγκες της οικονομικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης της χώρας και του λαού μετά το τέλος της δεκαετίας των πολέμων και των καταστροφών, δηλ. της δεκαετίας του 1940 – 1950. Με δεδομένο ότι μετά τον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο και την ήττα της αριστεράς, δεν επιτρέπονται περιθώρια για δημοκρατικά ανοίγματα, η διάθεση αυτή του μεγαλύτερου κομματιού των εμπλεκόμενων με την εκπαίδευση θα μετατραπεί και θα προβληθεί ως επιτακτική ανάγκη για τον εκπαιδευτικό οργανισμό της χώρας, από το Νηπιαγωγείο ως το Πανεπιστήμιο, στη βάση των χρόνιων ελλείψεων και αγκυλώσεων που παρατηρούνται στην ελληνική εκπαίδευση, ως συνέπεια των συνεχών μεταρρυθμίσεων και αντιμεταρρυθμίσεων της περιόδου του μεσοπολέμου, οι οποίες δε θα οδηγήσουν την ελληνική εκπαίδευση στον αστικό εκσυγχρονισμό της πριν από το 1964, χρονιά που η Ε. Κ. θα εφαρμόσει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Ν.Δ. 4379/1964. Οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις αντικατοπτρίζονται στην επίσημη κρατική πολιτική για την εκπαίδευση της περιόδου 1949 – 1963. Τομή αποτελεί το Σχέδιο για μια Λαϊκή Παιδεία των ΕΑΜ – ΕΠΟΝ – Π.Ε.Ε.Α. που κατατίθεται στα 1944 και με το οποίο επιχειρείται από το Ε.Α.Μ. να λυθεί ολοκληρωτικά το πρόβλημα του αστικού εκσυγχρονισμού του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος σε προοδευτική βάση, ύστερα από την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1930. Οι πολιτικές αντιπαραθέσεις και ανταγωνισμοί, κάτω από το βάρος των εξελίξεων της εμφύλιας σύρραξης, θα επιτείνουν τα προβλήματα και τις αγκυλώσεις και στο χώρο της εκπαίδευσης. Ειδικότερα θα σηματοδοτηθούν από την εγκαθίδρυση σύστοιχων ιδεολογικού και πολιτικού χαρακτήρα ρυθμίσεων που αφορούν το περιεχόμενο και τη λειτουργία του σχολείου, ώστε αυτός να ταυτίζεται και να επιτελεί τον αναπαραγωγικό του ρόλο στο πλαίσιο της επίσημης κρατικής – πολιτικής ιδεολογίας της εθνικοφροσύνης. Με αυτές τις πρακτικές οι αστικές πολιτικές δυνάμεις επεδίωξαν από κοινού να εξασφαλίσουν αφενός τη συντριβή των κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων και της ιδεολογίας της ΕΑΜικής Αριστεράς και αφετέρου τη διευρυμένη αναπαραγωγή της εξουσίας τους μέσω της ιδεολογικής και επιμεριστικής λειτουργίας του σχολικού μηχανισμού τον οποίο ήλεγχαν απόλυτα. Οι κοινωνικές αντιδράσεις στις εκπαιδευτικές πολιτικές που εφαρμόζονται και οι ιδεολογικές συγκρούσεις που αναδύονται από αυτές εξηγούν τα πολιτικά αποτελέσματα που θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη ενός μαζικού λαϊκού διεκδικητικού κινήματος το οποίο θα διεκδικήσει και θα επιβάλλει την οικοδόμηση ενός δημόσιου & δωρεάν παρεχόμενου σε όλους εκπαιδευτικού συστήματος με την μεταρρύθμιση του 1964. Στην ανάδειξη των κοινωνικών και πολιτικών διεκδικήσεων των πολιτικών υποκειμένων της περιόδου 1949 – 1963 θα συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό τα ιδεολογήματα περί κοινωνικής κινητικότητας μέσω της απόκτησης μέσης και ανώτερης – ανώτατης εκπαίδευσης, τα οποία είναι κυρίαρχα την περίοδο αυτή στις συνειδήσεις των νεοελλήνων, μέσα σε ένα περιβάλλον καπιταλιστικής ανάπτυξης και ενσωμάτωσης των λαϊκών τάξεων, στο πλαίσιο των διεθνών πολιτικών ανταγωνισμών μεταξύ Η. Π. Α. – Ε. Σ. Σ. Δ. και του ψυχρού πολέμου που κυριαρχεί την περίοδο αυτή.