Το είδος και ο χαρακτήρας της βασικής κοινωνικής ομάδας στο εσωτερικό των νεοανακτορικών μινωικών εγκαταστάσεων: το δείγμα της Κάτω Ζάκρου

Abstract

The thesis focuses on the study of the basic social group during the Neopalatial period in minoan Crete. The domestic group is perceived as the smallest social formation, which is studied as to its composition and structure and also as to its activities and character. Despite their variability and multiple forms, the domestic groups, during the centuries and in many different civilizations, similarly express the same needs, the identity and the effort of their members. The thesis uses as a case study one of the biggest and most important buildings of the settlement at Zakros, the “Strong Building”, which is mainly dated in the LM IB phase (1600/1500-1490/1470 B.C. or 1480-1425 B.C.). The architectural elements and the finds are used equally in order to track down the domestic group of the Strong Building as completely as possible. The number of the residents is around 10-15 to 19-20 individuals, an estimation that is further supported by the high quantity of objects and the storage capacity of the vessels. Furthermore, the existence of twin rooms with similar characteristics and functions suggests the double structure of the group, which formed a flourishing household, with multiple activities and in close interaction with the palace. In correlation with the Strong Building, other houses of the settlement at Zakros are examined too (Building of the Cyclopean Tower, Building F, Building of the Dithyra, Building G, Building H, Building of the Pottery Deposits, Oblique Building, Building A Hogarth, Building of the Polythyra, Building of the Niches, House I/J Hogarth, House A at Agios Antonios, House B at Agios Antonios, House Δα at Agios Antonios). In the aforementioned houses, we can discern a certain similarity concerning the composition of the domestic groups but, on the other hand, there are differences in their expression, their activities and their association with the palatial centre. We also locate the possible transformations of the domestic groups and the architectural modifications that took place during the LM IB phase. In a wider scale, various sites (Petras, Gournia, Mallia, Knossos, Phaistos, Palaikastro, Mochlos, Pseira, Galatas, Agia Triada, Kommos, Achladia, Klimataria, Profitis Ilias Praissou, Chalinomouri, Sklavokampos) are taken under consideration, in order to ascertain whether our conclusions upon the Strong Building and the settlement at Zakros can find a general application. In the selected sites, there seem to be similarities in the structure of the domestic groups, and moreover in their activities and the multiple aspects of their lives. Finally, the picture is verified and completed by the burial practices of the Neopalatial period, although the available data are incomplete. In the course of time, until recently, the bonds of the domestic groups in Crete remain extremely powerful and form the main regulating factor in their function. The first volume of the thesis includes the text and the bibliography, while the second volume contains the catalogue of the finds of the Strong Building, the mentions from the excavation diary, statistic tables concerning the number and the dispersion of the finds, excavation and recent photographs of the building, drawings and photographs of the finds, and additionally relevant material for other buildings of the settlement at Zakros and in Crete.

Στο επίκεντρο της διατριβής βρίσκεται η μελέτη της βασικής κοινωνικής ομάδας στο πλαίσιο της Νεοανακτορικής περιόδου της μινωικής Κρήτης. Ως στοιχειώδες κύτταρο της κοινωνίας θεωρείται η οικιακή ομάδα, η οποία εξετάζεται τόσο ως προς τη σύνθεση και τη δομή της όσο και ως προς τις δραστηριότητες και τον χαρακτήρα της. Παρά την ποικιλία και την πολυμορφικότητα των μικρότερων σχηματισμών του κοινωνικού ιστού ανά τους αιώνες και ανά πολιτισμό, οι οικιακές ομάδες εκφράζουν τις ίδιες ανάγκες και τις επιδιώξεις των ανθρώπων και αποτελούν πεδίο πραγμάτευσης ταυτοτήτων, δράσεων και ρόλων. Η μελέτη χρησιμοποιεί ως δείγμα μελέτης και προσέγγισης του θέματος ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα κτήρια του οικισμού της Ζάκρου, το λεγόμενο «Ισχυρό Κτήριο», του οποίου η βασική φάση λειτουργίας είναι η ΥΜ ΙΒ (1600/1500-1490/1470 π.Χ. ή 1480-1425 π.Χ.). Από το συγκεκριμένο οικοδόμημα αξιοποιούνται εξίσου τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και τα φορητά ευρήματα, με στόχο να σκιαγραφηθεί όσο το δυνατόν πληρέστερα η οικιακή του ομάδα. Το πλήθος των μελών της ομάδας πιθανότατα κυμαινόταν γύρω στα 10-15 έως 19-20 άτομα, γεγονός που υποστηρίζεται από την αφθονία των αντικειμένων και την αποθηκευτική δυναμική των αγγείων, ενώ ταυτόχρονα η παρουσία ζευγών χώρων με αντίστοιχα χαρακτηριστικά και παρόμοιες λειτουργίες υπονοεί τη διπλή διάρθρωση της ομάδας. Ταυτόχρονα η ομάδα αποτελούσε ένα ακμαίο νοικοκυριό, με πολυάριθμες δραστηριότητες, και βρισκόταν σε άμεση αλληλεπίδραση με το ανάκτορο. Στη συνέχεια, εξετάζονται και άλλα κτήρια του οικισμού της Ζάκρου (Κτήριο του Κυκλωπείου Πυργίσκου, Κτήριο F Hogarth, Κτήριο των Διθύρων, Κτήριο G Hogarth, Κτήριο H Hogarth, Κτήριο των Αποθετών Κεραμεικής, Λοξό Κτήριο, Οικία A Hogarth, Σπίτι του Πολυθύρου, Κτήριο των Κογχών, Κτήριο I/J Hogarth, Οικία Α Αγίου Αντωνίου, Οικία Β Αγίου Αντωνίου, Οικία Δα Αγίου Αντωνίου), στα οποία διαπιστώνεται αφενός σχετική αντιστοιχία όσον αφορά τη σύνθεση των οικιακών ομάδων αλλά αφετέρου αρκετή διαφορετικότητα ως προς την έκφραση, τις δραστηριότητες και την αλληλεπίδρασή τους με το ανακτορικό συγκρότημα. Επίσης, πραγματοποιείται μία επισκόπηση των πιθανών μετασχηματισμών των οικιακών ομάδων και των αλλαγών που πραγματοποιήθηκαν στο εσωτερικό των οικημάτων, κατά τη διάρκεια της ΥΜ ΙΒ φάσης. Σε μεγαλύτερη κλίμακα, εξετάζονται διάφορες θέσεις (Πετράς, Γουρνιά, Μάλια, Κνωσός, Φαιστός, Παλαίκαστρο, Μόχλος, Ψείρα, Γαλατάς, Αγία Τριάδα, Κομμός, Αχλάδια, Κληματαριά, Προφήτης Ηλίας Πραισού, Χαλινομούρι, Σκλαβόκαμπος), με στόχο να διαπιστωθεί αν οι παρατηρήσεις σχετικά με το Ισχυρό Κτήριο και τον οικισμό της Ζάκρου, μπορούν να βρουν ευρύτερη εφαρμογή. Τα δείγματα που επιλέχθηκαν δείχνουν να επαληθεύουν τη δομή των οικιακών ομάδων που ανιχνεύθηκαν στη Ζάκρο, αλλά και το εύρος των δραστηριοτήτων και των πολύπτυχων εκφάνσεων της ζωής τους. Τέλος, τα ταφικά δεδομένα της Νεοανακτορικής περιόδου, αν και ομολογουμένως πολύ αποσπασματικά, φαίνεται να επιβεβαιώνουν την εικόνα που σχηματίζεται μέσω της μελέτης των οικιστικών θέσεων. Διαχρονικά, δε, έως και τα πρόσφατα χρόνια, στην Κρήτη, διαπιστώνεται ότι οι δεσμοί των οικιακών ομάδων ήταν ιδιαιτέρως ισχυροί και αποτελούσαν τον κύριο ρυθμιστικό παράγοντα για τη λειτουργία τους. Το πρώτο μέρος της διατριβής, που περιλαμβάνει το κείμενο και την παράθεση της βιβλιογραφίας, συνοδεύεται από τον δεύτερο τόμο, όπου συγκεντρώνονται ο πλήρης κατάλογος των ευρημάτων του Ισχυρού Κτηρίου, οι αναφορές στο κτήριο από τα ανασκαφικά ημερολόγια, στατιστικοί πίνακες για το περιεχόμενο του κτηρίου και τη διασπορά του, ανασκαφικές και σύγχρονες φωτογραφίες του κτηρίου, σχέδια και φωτογραφίες των ευρημάτων του, καθώς και αντίστοιχο εικονογραφικό υλικό για τα άλλα δείγματα που μελετήθηκαν από τον οικισμό της Ζάκρου και διάφορες θέσεις της μινωικής Κρήτης.