Τέχνη και καλλιτέχνης στη δεύτερη φάση της εικονομαχίας: το εικονολογικό έργο του πατριάρχη Νικηφόρου (806-815)

Abstract

The doctoral dissertation at hand attempts to fill the gap in the field of the theoretical prerequisites of Byzantine Art in the era of iconoclasm with special emphasis on the iconology of that period.Starting with the views expressed by Patriarch Nicephorus I of Constantinople about art and the artist, an “iconological reading” of his works is presented together with a comparison of his argumentation with the corresponding theoretical views of John of Damascus and Theodore the Studite, considering perceptions of art and its use that were prevalent in the Byzantine society before iconoclasm. At the same time, references regarding the use of icons and works of art as objects of everyday and devotional life are examined, shedding light on Byzantine Art as a factor that shaped the political ideology of the Byzantine Empire.Apart from presenting and analyzing Nicephorus’ views on art, the dissertation also examines his familiarity with the classical authors and, especially, the Platonic and Aristotelian influences on his views on iconology. Furthermore, the role of the artist-craftsman in Byzantine society and his association with classical perceptions is considered through relevant writings by Patriarch Nicephorus.

Με την παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρείται να καλυφθεί το κενό που διαπιστώνεται στην μέχρι τώρα έρευνα του φαινομένου της εικονομαχίας και ειδικά στην εικονολογία της εποχής αυτής, δηλαδή στις θεωρητικές προϋποθέσεις της βυζαντινής τέχνης. Με αφετηρία τις απόψεις του πατριάρχη Νικηφόρου για την τέχνη και τον καλλιτέχνη, παρουσιάζεται μια «εικονολογική ανάγνωση» των έργων του, και μια σύγκριση της επιχειρηματολογίας του με τις αντίστοιχες θεωρητικές απόψεις του Ιωάννη Δαμασκηνού και του Θεόδωρου Στουδίτη, ενώ λαμβάνονται υπόψη και οι προγενέστερες της εικονομαχίας αντιλήψεις για την τέχνη και τη χρήση της στη βυζαντινή κοινωνία. Παράλληλα εξετάζονται οι αναφορές σχετικά με τη χρήση των εικόνων και των έργων τέχνης ως αντικειμένων καθημερινής και λατρευτικής ζωής, καθώς με τον τρόπο αυτό διαφαίνεται η σημασία της βυζαντινής τέχνης στη διαμόρφωση της πολιτικής ιδεολογίας της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Εκτός από την παρουσίαση και ανάλυση των περί τέχνης απόψεων του Νικηφόρου διερευνάται η αρχαιογνωσία του, και ιδιαίτερα οι πλατωνικές και αριστοτελικές επιδράσεις στην εικονολογική του σκέψη. Πέρα από όλα αυτά, μέσα από τα σχετικά κείμενα του πατριάρχη, εξετάζεται ο ρόλος του καλλιτέχνη-τεχνίτη στη βυζαντινή κοινωνία και η σύνδεσή του με τις αρχαιοελληνικές αντιλήψεις.