Η νομική φυσιογνωμία των κεφαλαιακών περιορισμών στο σύγχρονο ενωσιακό δίκαιο

Abstract

This dissertation surveys the legal nature of the restrictions on the movement of capital, including the so-called "capital controls", in the European Union. The Union, through a long, controlled, and persistent process, has set out -through EU law and case law- the liberalization of capital flows, addressing any serious challenges. These efforts towards the gradual progress and the further development of the free movement of capital, which is the latest and the broadest one of the four fundamental freedoms, has resulted in a radical reform of its relevant legal framework in Europe. Taking into account the specific characteristics of the capital restrictions, but also the recent cases of their implementation -in times of crisis- in Greece and Cyprus, it is clear that, now, their imposition is neither the usual practice, as it was for many decades in the past, nor an easy way out -from a legal point of view- for the Member States. Nowadays, it is becoming obvious that any barriers preventing the free movement are in fact causing problems that affect the proper functioning of the single market and, consequently, the Union itself. However, this does not diminish the special role and usefulness of the capital restrictions, as they may be justified under certain conditions, as provided in the EU law, which allows Member States some flexibility to legally derogate from the fundamental principle of free movement of capital in exceptional cases. In any event, new aspects of the legal framework of the capital controls in the context of the contemporary EU law are highlighted, while the thorough analysis gives an accurate picture for the establishment and functioning of the free movement of capital as one of the key elements in the EU internal market. Taking into account the continuous developments of the law over the course of the European integration, at a time when “more Europe” is often questioned, this dissertation aims to contribute to the further promotion of the scientific dialogue in the field of EU law.

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής αποτελεί η διεξοδική διερεύνηση της νομικής φύσης των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, περιλαμβανομένων και των αποκαλούμενων «capital controls», σε ενωσιακό επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω μιας μακροχρόνιας και επίμονης διαδικασίας, χάραξε -δια της ενωσιακής νομοθεσίας και νομολογίας- μια ελεγχόμενη πορεία απελευθέρωσης των κεφαλαιακών ροών, αντιμετωπίζοντας τις όποιες σοβαρές προκλήσεις εμπεριείχε εξαρχής το εν λόγω εγχείρημα. Τούτη η προσπάθεια σταδιακής κατοχύρωσης και εξέλιξης της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων, της νεότερης και ευρύτερης εκ των τεσσάρων θεμελιωδών ελευθεριών, κατέληξε στη ριζική αναμόρφωση του νομικού καθεστώτος της στον ευρωπαϊκό χώρο. Εξετάζοντας δε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των κεφαλαιακών περιορισμών, αλλά και τις πρόσφατες περιπτώσεις εφαρμογής τους -εν καιρώ κρίσης- στην Ελλάδα και την Κύπρο, διαπιστώνει κανείς ότι πλέον η επιβολή τους δεν αποτελεί ούτε τη συνήθη πρακτική, όπως συνέβαινε επί δεκαετίες στο παρελθόν, ούτε μια εύκολη διέξοδο από νομικής άποψης για τα κράτη μέλη. Στις μέρες μας, καθίσταται σαφές ότι οι φραγμοί επί της ελεύθερης κυκλοφορίας προκαλούν προβλήματα που επηρεάζουν τόσο την ορθή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, όσο και, κατ’ ακολουθίαν, την ίδια την Ένωση. Εντούτοις, το γεγονός αυτό δεν μειώνει τον ιδιάζοντα ρόλο και τη χρησιμότητα των κεφαλαιακών περιορισμών σε κρίσιμες καταστάσεις, εφόσον δύνανται κατ’ εξαίρεση να δικαιολογηθούν υπό ορισμένες συνθήκες, όπως επιτάσσει το ενωσιακό δίκαιο, παρέχοντας την ευχέρεια στο κράτος μέλος να παρεκκλίνει νομίμως από τους σχετικούς απαγορευτικούς κανόνες του πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου. Σε κάθε περίπτωση, αναδεικνύονται νέες πτυχές ως προς το νομικό καθεστώς των capital controls στο πλαίσιο του σύγχρονου ενωσιακού δικαίου, ενώ δια της ενδελεχούς ανάλυσης δίδεται μια ακριβής και συνολική εικόνα ως προς την εν γένει καθιέρωση και λειτουργία της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων. Λαμβάνοντας υπόψη τις συνεχείς εξελίξεις του δικαίου κατά τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, σε μια εποχή δε όπου αυτή τίθεται συχνά υπό αμφισβήτηση, το παρόν πόνημα φιλοδοξεί να συμβάλει στην περαιτέρω προώθηση του επιστημονικού διαλόγου στο γνωστικό πεδίο του ενωσιακού δικαίου.