Μετανάστευση και μεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα, 1946-1973: η πολιτική οικονομία της εξωτερικής μετανάστευσης εργασίας

Abstract

The ultimate goal of this doctoral dissertation is to investigate the mass external labor migration in the post - war period, in order on the one hand to describe its evolution, and on the other hand, to explain it by capturing its causes and effects, through the policy accompanied.Given the fact that emigration, in general, is a complex phenomenon, with economic, political and social implications, the research required the contribution of almost all the social sciences – history, economics and sociology, in order, in the context of political science, to present a holistic picture, analysis and synthesis, of the data and characteristics of Greek emigration.The author’s bibliographic research also moved in this direction, who was called upon to manage a wide range of information related to the existing literature, on emigration in general, and Greek emigration in particular, as well as on some fundamental political, economic and social aspects of post - war Greece.This ambitious attempt is reflected in the title of the dissertation – ‘Emigration and Emigration Policy in Greece, 1946 – 1973: The Political Economy of Labor Migration’ - and focuses on the Varvaressos - Zolotas conflict over the development issue, after the completion of the Marshall Plan, to solve the thorny problems of the balance of payments and unemployment – underemployment. The conflict, which has been described as a kind of ‘intra bourgeois civil war’, is at the core of empirical part of the dissertation, the result of which – the predominance of the Zolotas model -in conjunction with its theoretical part, confirms the fundamental working hypothesis of the book, that is, that the emigration policy pursued was a substitute for the economic and political stability attempted during the post - war period. In particular, the policy of direct and indirect encouragement of migration abroad functioned as a social safety valve, which suspended, through the export of unemployment, potential social tensions and political conflicts, while, at the same time, acting as a substitute for the post - civil war macroeconomic intervention model, which was based on the achievement of the goal of monetary stability – balancing the balance of payments through ‘foreign exchange’ in the form of invisible items (migrant remittances, maritime exchange, tourist exchange). The acceptance of Zolotas’ views by the ruling class, and, in particular, by the portion that made up the shipping - banking capital, allowed us to correlate emigration policy with the socio-political system of the time, and as a political choice, was an expression of socio- political relations which emerged from the given political context and the correlation of social forces that prevailed in post -war Greece, which is why the explanation of the Greek emigration phenomenon focused on the socio-economic decisions of domestic economic and political elites and, in particular, on how these decisions affected the migratory outflows.

Απώτερος σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η διερεύνηση του φαινομένου της μαζικής εξωτερικής μετανάστευσης εργασίας κατά την μεταπολεμική περίοδο, ώστε, αφενός, να περιγράψει την εξέλιξή του, αφετέρου, κυρίως, να το εξηγήσει αποτυπώνοντας τα αίτια και τις επιπτώσεις του, μέσω της πολιτικής που το συνόδεψε. Δεδομένου ότι, γενικότερα, η μετανάστευση είναι ένα σύνθετο και πολύπλοκο φαινόμενο, με οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις, η έρευνα προϋπέθετε τη συνδρομή όλων σχεδόν των κοινωνικών επιστημών – της ιστορίας, των οικονομικών και της κοινωνιολογίας – προκειμένου, στο πλαίσιο της πολιτικής επιστήμης, να παρουσιάσει μια ολιστική εικόνα, ανάλυσης και σύνθεσης, των δεδομένων και των χαρακτηριστικών της ελληνικής αποδημίας. Προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε και η βιβλιογραφική έρευνα του συγγραφέα ο οποίος κλήθηκε να διαχειριστεί έναν ευρύ όγκο πληροφοριών που σχετίζεται με την υπάρχουσα βιβλιογραφία τόσο για τη μετανάστευση, γενικά, και την ελληνική μετανάστευση, ειδικότερα, όσο και με ορισμένες θεμελιώδεις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές όψεις της μεταπολεμικής Ελλάδας. Η φιλόδοξη αυτή απόπειρα αποτυπώνεται στον τίτλο της διατριβής - «Μετανάστευση και Μεταναστευτική Πολιτική στην Ελλάδα, 1946-1973: Η Πολιτική Οικονομία της Εξωτερικής Μετανάστευσης Εργασίας» - και έχει ως επίκεντρο τη σύγκρουση Βαρβαρέσου – Ζολώτα πάνω στο αναπτυξιακό ζήτημα, μετά την ολοκλήρωση του Σχεδίου Μάρσαλ, προς επίλυση των ακανθωδών προβλημάτων του ισοζυγίου πληρωμών και της ανεργίας – υποαπασχόλησης. Η σύγκρουση, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως ένας είδος «ενδοαστικού εμφυλίου», αποτελεί τον πυρήνα του εμπειρικού μέρους της διατριβής το αποτέλεσμα της οποίας - η επικράτηση μοντέλου Ζολώτα - σε συνδυασμό με το θεωρητικό μέρος της, επιβεβαιώνει την θεμελιώδη υπόθεση εργασίας του συγγράμματος δηλαδή ότι η ακολουθούμενη μεταναστευτική πολιτική αποτέλεσε υποκατάστατο της επιχειρούμενης, κατά την μετεμφυλιακή περίοδο, οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας. Ειδικότερα, η πολιτική της άμεσης και έμμεσης ενθάρρυνσης της μετανάστευσης προς το εξωτερικό λειτούργησε ως κοινωνική βαλβίδα ασφαλείας η οποία ανέστειλε, μέσω της εξαγωγής της ανεργίας, ενδεχόμενες κοινωνικές εντάσεις και πολιτικές συγκρούσεις, ενώ, ταυτόχρονα, λειτούργησε ως υποκατάστατο του μετεμφυλιακού μοντέλου μακροοικονομικής παρέμβασης το οποίο εδραζόταν στην επίτευξη του στόχου της νομισματικής σταθερότητας – εξισορρόπηση του ισοζυγίου πληρωμών μέσω «ξένου συναλλάγματος» υπό τη μορφή των άδηλων πόρων (μεταναστευτικά εμβάσματα, ναυτιλιακό συνάλλαγμα, τουριστικό συνάλλαγμα). Η αποδοχή των αντιλήψεων Ζολώτα από την ελληνική άρχουσα τάξη, και ειδικότερα από τη μερίδα που συγκροτούσε το εφοπλιστικό-χρηματιστικό κεφάλαιο, μας επέτρεψε να συσχετίζουμε την πολιτική της εξωτερικής μετανάστευσης με το κοινωνικοπολιτικό σύστημα της εποχής, καθώς ως πολιτική επιλογή αποτέλεσε έκφραση κοινωνικοπολιτικών σχέσεων που αναδύθηκαν από το δεδομένο πολιτικό πλαίσιο και τον συσχετισμό των κοινωνικών δυνάμεων που επικράτησαν στην μετεμφυλιακή Ελλάδα, για αυτό και η εξήγηση του ελληνικού μεταναστευτικού φαινομένου εστιάστηκε στις κοινωνικοοικονομικές αποφάσεις των εγχώριων οικονομικοπολιτικών ελίτ και, ειδικά, στο πώς αυτές οι αποφάσεις επηρέασαν τις μεταναστευτικές εκροές.