Η κυρίαρχη "αφήγηση" για την εθνική ταυτότητα της ελληνικής κοινωνίας τη δεκαετία του 1980 και η σχέση της με τον εθνοκεντρικό λόγο στην Ελλάδα μέχρι την άνοδο της Χρυσής Αυγής: 1990-2012

Abstract

This doctoral dissertation is an inquiry into how the word “nation” was conceptualized through the prominent political discourse in Greece in the 1980s and how this affected nationalist discourses in Greece the next decades until the rise of the Golden Dawn political party and its first parliamentary seat (1990-2012). In this doctoral dissertation two key research questions arise: a) How the word “nation” was described and conceptualized by Greek society through the political rhetoric of Andreas Papandreou, during the era of his political rise in Greece in the long period after the fall of military junta of 1967-’74 (“Metapolitefsi”) – and specifically in the 1980s – b) What is the relationship (possible continuities and discontinuities) between political discourse of “Metapolitefsi” in the 1980s and nationalistic discourse in Greece from 1990 until 2012.Both research questions are answered through testing of the following two hypotheses: First working guideline (hypothesis) that is explored is that the political rhetoric of Andreas Papandreou re-conceptualized and re-introduced the word “nation” to Greek society by adding new ideological characteristics on this term in the 1980s. The second hypothesis that is tested is that from the 1990s forward nationalist discourse in Greece regressed to its root ideological representations and repressive character while used by the traditional political actors of nationalistic ideology in Greece (right-wing populist parties and leading figures of the Greek Orthodox Church) following the socio-political paradigm shift and passing of the main political actor of the 1980s in Greece. This second hypothesis is focused on two emerging political coalitions appearing on Greek political scene since the mid 1990s: “national populists” and “modernizers”.The analysis focuses on the following aspects, by using “Critical Discourse Analysis” (CDA): 1. Text or Discourse 2. Ideology 3. Historical and sociopolitical context. By using this methodological approach, we achieve insights on discourse and focus on the relations between discourse and ideology to clarify how discourse produces, reproduces and intersperses power relations and ideologies. This doctoral dissertation adopts the “constructivist” approach with regards to “nation building”, arguing that nations emerged through the ideals of the American and French Revolution and conceptualized as dual “civic” and “cultural” entities by society.This study has two main sections of analysis. The first section focuses on the process of Greek nation-state building, as well as how national identity was constructed in Greece, examining the “Greek national narrative”, its origins, and its key principles appearing on the beginning of the 19th century up until the end of the Greek Civil War during the right-wing anticommunist state on the post-war period and the fall of the military regime (chapter 3). The second section of analysis describes “national character” in Greece, how it was described and re-conceptualized by the political discourse of “Metapolitefsi” – especially in the 1980s – (chapter 4) and then how it was re-introduced again into Greek society in the era of neoliberal globalization, global refugee crisis and immigration flows towards Greece (chapter 5). This doctoral dissertation contributes to a broad body of work focusing on Greek nationalism and Greek national identity and describes how the political rhetoric of Andreas Papandreou is related to the construction of a “national narrative” in Greece and the nationalist discourse in Greece until the rise of the Golden Dawn political party.

Στην εν λόγω διδακτορική διατριβή εξετάζεται η νοηματοδότηση του όρου «έθνος» διαμέσου του κυρίαρχου πολιτικού λόγου στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1980 και η σχέση της με τον εθνοκεντρικό λόγο που παράγεται τις επόμενες δεκαετίες μέχρι την άνοδο και την είσοδο της Χρυσής Αυγής στην Εθνική Αντιπροσωπεία (1990 - 2012). Στην εν λόγω διδακτορική διατριβή τίθενται δύο βασικά ερευνητικά ερωτήματα: α) Πώς νοηματοδοτείται και περιγράφεται ο όρος «έθνος» διαμέσου του ανδρεοπαπανδρεϊκού λόγου την περίοδο της Μεταπολίτευσης – και ειδικότερα τη δεκαετία του 1980 – για την ελληνική κοινωνία β) Ποια είναι η σχέση του μεταπολιτευτικού λόγου της δεκαετίας του 1980 (συνέχειες και ασυνέχειες) με τον εθνοκεντρικό λόγο που εμφανίζεται στην Ελλάδα από το 1990 - 2012.Τα δύο αυτά ερευνητικά ερωτήματα εξειδικεύονται σε δύο βασικές υποθέσεις εργασίας: Η 1η υπόθεση εργασίας είναι ότι ο ανδρεοπαπανδρεϊκός λόγος επανανοηματοδότησε τον όρο «έθνος» για την ελληνική κοινωνία τη δεκαετία του 1980 εισάγοντας σε αυτόν τον όρο νέα χαρακτηριστικά στοιχεία και η 2η συνοψίζεται στο ότι από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα, με την απουσία του βασικού πολιτικού «αφηγητή» και τις επιπτώσεις της αλλαγής του κοινωνικοπολιτικού παραδείγματος, ο εθνικιστικός λόγος στην Ελλάδα επιστρέφει στις παραδοσιακές του αναφορές και στους παραδοσιακούς του εκφραστές (λαϊκή δεξιά, εκκλησιαστική ηγεσία) επανακτώντας τον αντιδραστικό του χαρακτήρα. Η δεύτερη υπόθεση εργασίας παρουσιάζεται μέσα από τη συγκρότηση δύο κυρίαρχων πόλων εξουσίας που εμφανίζονται από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 στη κεντρική πολιτική σκηνή της Ελλάδας, του «εθνικολαϊκιστικού» και του «εκσυγχρονιστικού» πόλου.Η ανάλυση γίνεται: 1. Στο πεδίο του λόγου 2. στο πεδίο της ιδεολογίας και 3. στην εξέταση του ιστορικού, κοινωνικού και πολιτικού πλαισίου με τη χρήση της Κριτικής ανάλυσης λόγου (Critical discourse analysis). Μέσω της εν λόγω μεθοδολογίας, διερευνάται το περιεχόμενο του λόγου και ελέγχεται η σχέση του με το πεδίο της ιδεολογίας στο πώς αυτός περιγράφει, παράγει, αναπαράγει και διασπείρει σχέσεις εξουσίας και ιδεολογίες. Η εν λόγω διδακτορική διατριβή χρησιμοποιεί την «κονστρουκτιβιστική» προσέγγιση για το «έθνος» βάσει της οποίας το έθνος προκύπτει για πρώτη φορά ως ιστορικό φαινόμενο μέσω της Αμερικανικής και αργότερα της Γαλλικης Επανάστασης, αποκτώντας παράλληλα διττή σημασιολογική ταυτότητα ως πολιτική και πολιτιστική οντότητα/έννοια.Η εν λόγω διδακτορική διατριβή στηρίζεται σε δύο βασικούς θεματικούς και αναλυτικούς άξονες. Ο πρώτος περιγράφει τους όρους γέννησης του ελληνικού έθνους-κράτους καθώς και την πορεία γέννησης εθνικής ταυτότητας στην Ελλάδα, ιχνυλατώντας την εθνική «αφήγηση» και τις καταστατικές της αρχές από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι το τέλος του Εμφυλίου και την πτώση του «Κράτους των εθνικοφρόνων» με την πτώση της Χούντας (κεφάλαιο 3). Ο δεύτερος θεματικός άξονας αναφέρεται στο πώς περιγράφεται η εθνική ταυτότητα και επανατοποθετείται ο εθνικός χαρακτήρας την περίοδο της Μεταπολίτευσης – και ειδικότερα τη δεκαετία του 1980 – στην Ελλάδα (κεφάλαιο 4) και αργότερα κατά την περίοδο 1990-2012 με τον ερχομό της Παγκοσμιοποίησης, τις μεταναστευτικές ροές και το προσφυγικό ζήτημα (κεφάλαιο 5). Η συγκεκριμένη διδακτορική διατριβή εντάσσεται σε μία ευρύτερη θεωρητική συζήτηση για το θέμα του εθνικισμού και τους όρους συγκρότησης εθνικής ταυτότητας στην Ελλάδα, συνδέοντας τον ανδρεοπαπανδρεϊκό λόγο με την ευρύτερη γενεαολογία του ελληνικού εθνικισμού καθώς και τη σχέση του με τον εθνικιστικό λόγο που παράγεται στην Ελλάδα μέχρι την άνοδο της Χρυσής Αυγής.