Το καθεστώς της ακίνητης περιουσίας των Μονών του Αγίου Όρους: ιστορική διαμόρφωση - σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο

Abstract

In the present thesis is studied and examined the gradual formation of the real property rights of the Monasteries of Mount Athos through their historical development as well as their current legal status. Consequently, an attempt is made to collect and present opinions and scientific positions on particularly difficult legal problems that concern the courts, of all levels of jurisdiction, as well as the academic theory regarding the issue of real property belonging to monasteries. The main goal of the present thesis is the detailed record of the content and the extent of the real property rights of the Mount Athos monasteries, taking into consideration the extensive case-law, older and more recent, in Greek and in European level as well. The legal validity of the so-called «historical» titles of ownership which the Monasteries invoke in order to substantiate their property rights, constitutes a prominent matter of controversy in both theory and case-law within the contemporary legal order. Especially when similar claims are made by the State (the usual opposing party of the Holy Monasteries) appearing as a successor state of the Ottoman Empire. These are documents with property rights references, such as, indicatively, the Byzantine “chrysobullons” and “sigillions”, etc. or the “Ottoman firmans”, “tapus”, “huccets”, etc., whose legal validity strongly concerns the courts of all levels of jurisdiction in a great extent, even in cases that provoked the public opinion and from time to time triggered political developments. Within this frame, the research axis of this thesis and in order to enhance its originality, the present thesis aims to highlight this subject from, the constitutional, legislative and case-law perspective, the extensive study of the legal status of Mount Athos real estate property (area, origin, historical title deeds) in combination with the various and frequent complex legal issues that arise during the claim, recognition, registration and utilization of that property. And all this, with the new data formed by the inclusion of all kinds of rights of real property ownership within the status of the National Land Registry which settle those issues that were pending for centuries. Therefore, an attempt was made to critically examine the relevant Greek and European case-law, which raise plentiful and very interesting issues, not only theoretical, but also highly practical. A careful analysis is also attempted in the case-law regarding the glebes belonging to monasteries (metohi) of Mount Athos, as this issue has repeatedly concerns the relations between the Greek State and Mount Athos Monasteries, being an almost constant and permanent source of tension and of legal disputes. Within this frame, a special and detailed analysis is made to the institution of the constitutional non-expropriation of the real estate property of the monasteries incorporating an extensive record of case-law, in combination with the way this relevant legislation can be legally bent, taking into consideration the binding terms regarding the transfer of ownership rights of the glebes belonging to monasteries (metohi), as these terms are now set by the current legislation. At the same time, an extremely interesting and very practical issue that is being examined is the property titles of ownership due to the hereditary succession of the monks of Mount Athos, the distinction between “cenobitic” monks and “idiorrythmic” monks and the subsequent different legal consequences in respect of that distinction and the not so rare judicial disputes with relative heirs of the monks.

Στην παρούσα διατριβή μελετάται και εξετάζεται η σταδιακή διαμόρφωση των εμπράγματων δικαιωμάτων των Μονών του Αγίου Όρους διαμέσου της ιστορικής εξέλιξής τους και ακόμη το σύγχρονο νομικό καθεστώς τους. Συνακόλουθα, επιχειρείται η συλλογή και παράθεση απόψεων και επιστημονικών θέσεων σε ιδιαίτερα δυσχερή νομικά προβλήματα που απασχολούν τα δικαστήρια όλων των βαθμών αλλά και την θεωρία αναφορικά με το ζήτημα της ακίνητης μοναστηριακής περιουσίας. Βασική στόχευση της διατριβής είναι η αναλυτική καταγραφή του περιεχομένου και της έκτασης των εμπράγματων δικαιωμάτων των αγιορειτικών μονών, λαμβάνοντας υπόψη ασφαλώς την πλούσια σχετική νομολογία – παλαιότερη και πιο πρόσφατη, τόσο σε ελληνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το νομικό κύρος των αποκαλούμενων «ιστορικών» τίτλων ιδιοκτησίας, που οι Μονές επικαλούνται για να στοιχειοθετήσουν τα ιδιοκτησιακά τους δικαιώματα, συνιστά εξέχον σημείο τριβής τόσο σε θεωρία όσο και σε νομολογία στα πλαίσια της σύγχρονης έννομης τάξης. Πόσω μάλλον όταν ανάλογους ισχυρισμούς διατυπώνει και το Δημόσιο (ο συνήθης αντίδικος των Ιερών Μονών) εμφανιζόμενο ως διάδοχη κατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πρόκειται εν προκειμένω για έγγραφα με περιουσιακού χαρακτήρα αναφορές, όπως ενδεικτικά τα βυζαντινά χρυσόβουλα, τα σιγίλια κλπ ή τα οθωμανικά φιρμάνια, ταπιά, χοτζέτια κλπ, η νομική ισχύς των οποίων έντονα απασχολεί τα δικαστήρια όλων των βαθμών και μάλιστα σε υποθέσεις που προκαλούν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και ενίοτε αποτέλεσαν την θρυαλλίδα πολιτικών εξελίξεων. Κάτω από αυτό το πρίσμα ερευνητικός άξονας της παρούσας διατριβής και προς ενίσχυση της πρωτοτυπίας της αναδεικνύεται η συνολική πραγμάτευση του θέματος από πλευράς συνταγματικής, νομοθετικής και νομολογιακής και η εκτενής μελέτη του νομικού καθεστώτος της αγιορειτικής ακίνητης περιουσίας (έκταση, προέλευση, ιστορικοί τίτλοι ιδιοκτησίας) σε συνδυασμό με τα ποικίλα και όχι σπάνια πολύπλοκα νομικά ζητήματα που αναφύονται κατά τη διεκδίκηση, αναγνώριση, κατοχύρωση και αξιοποίηση αυτής. Και όλα αυτά με τα νέα δεδομένα που διαμόρφωσε η ένταξη των πάσης φύσεως εμπραγμάτων δικαιωμάτων στο καθεστώς του Εθνικού Κτηματολογίου, με την οποία δόθηκε αφορμή τακτοποίησης εκκρεμοτήτων αιώνων. Έτσι λοιπόν καταβλήθηκε προσπάθεια για κριτική θεώρηση της συναφούς ελληνικής και ευρωπαϊκής νομολογίας, οι οποίες θέτουν πλούσια και ιδιαίτερα ενδιαφέροντα ζητήματα, όχι μόνο θεωρητικής, αλλά και έντονα πρακτικής εφαρμογής. Επιχειρείται επίσης μία προσεκτική ανάλυση στη νομολογία για τη μετοχιακή περιουσία του Αγίου Όρους, ως ζητήματος που έχει κατ’ επανάληψη απασχολήσει τις σχέσεις Ελληνικής Πολιτείας – Αγιορείτικων Ιερών Μονών αποτελώντας μία σχεδόν σταθερή και μόνιμη εστία εντάσεων και δικαστικών διενέξεων. Μέσα σε όλα αυτά ειδική και αναλυτική αναφορά γίνεται στο θεσμό του συνταγματικού αναπαλλοτρίωτου της ακίνητης περιουσίας των μονών με εκτενή καταγραφή της Νομολογίας, σε συνδυασμό με τον πώς η σχετική νομοθεσία αυτή μπορεί νόμιμα να καμφθεί, λαμβάνοντας υπόψη τους δεσμευτικούς όρους εκποίησης των μετοχιακών ακινήτων, όπως αυτοί πλέον τίθενται από την κείμενη νομοθεσία. Παράλληλα ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και με ιδιαίτερη πρακτική χρησιμότητα ζήτημα που εξετάζεται είναι οι τίτλοι ιδιοκτησίας ένεκα της κληρονομικής διαδοχής των αγιορειτών μοναχών, η διάκριση σε κοινοβιάτες και ιδιορυθμίτες μοναχούς και οι συνεπακόλουθες διαφορετικές έννομες συνέπειες και οι όχι σπάνιες δικαστικές αντιπαραθέσεις των Ιερών Μονών με συγγενείς κληρονόμους των μοναχών.