Μορφές γυναικών σε νεοελληνικές μεταφράσεις της Μήδειας του Ευριπίδη: μια ποιητική της εκδίκησης

Abstract

This dissertation examines the various representations of female figures in modern Greek translations of Euripides’ Medea, which date from the 19th to the 21st century. Twenty-three translations are studied, written during periods of high importance for the feminist movement in Greece. The aim is to trace the translation norms of the drama that illustrate preconceptions and ideological norms concerning the construction and social position of the feminine gender and might even reflect archetypal female figures in the original text of Euripides. Translations are viewed as rewritings of the original text into a new historical and cultural context and the norms traced suggest that the translators are trying to explore the way Medea’s gender identity is constructed and, at the same time, represent a “game of power” between the translators and the feminine gender as it is represented by the euripidean heroine. Euripides’ Medea fails to align with the normative standards that define women’s role and behaviour in antiquity. While translating passages of the ancient text that describe either the marital or the maternal role of women, the translators seem to try to (re)incorporate Medea into a framework congruent with their contemporary social norms, in a way of punishing Euripides’ leading actress for her noncompliance. The infanticide rouses multifarious questions about Medea’s gender identity as it constitutes both her ultimate act of revenge and her trademark through the centuries. The reception of her vindictive action by the translators of the euripidean tragedy articulates a “poetics of revenge”, which reveals the manifold construction of the revenge motif. The translators give prominence to the contribution of other female characters of the drama in Medea’s revenge and even highlight aspects of her vindictive action that are more congruent with her feminine gender. Meanwhile, the revision of her myth by the modern Greek theatrical writers who engaged with her story relieves her of the burden of infanticide.

Η παρούσα διατριβή διερευνά τον τρόπο απεικόνισης του γυναικείου φύλου σε νεοελληνικές μεταφράσεις της Μήδειας του Ευριπίδη, οι οποίες χρονολογούνται από τον 19ο μέχρι και τον 21ο αιώνα. Μελετώνται είκοσι τρεις μεταφράσεις του ευριπίδειου δράματος, γραμμένες σε σημαντικές για το γυναικείο κίνημα περιόδους, με στόχο να καταγραφούν οι μεταφραστικές τάσεις της τραγωδίας, οι οποίες αποτυπώνουν στερεότυπες αντιλήψεις και ιδεολογικές νόρμες κάθε εποχής για τη φύση και την κοινωνική θέση του γυναικείου φύλου και αντανακλούν αρχετυπικές γυναικείες μορφές σε χωρία του αρχαίου κειμένου. Οι μεταφράσεις διερευνώνται ως επανεγγραφές του αρχαίου κειμένου σε ένα νέο, κάθε φορά, ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο και οι μεταφραστικές νόρμες που ανιχνεύονται υποδηλώνουν έναν προβληματισμό από μέρους των μεταφραστών αναφορικά με την κατασκευή της έμφυλης ταυτότητας της ευριπίδειας πρωταγωνίστριας και, συγχρόνως, αντικατοπτρίζουν ένα «παιχνίδι δύναμης» ανάμεσα στους μεταφραστές και το γυναικείο φύλο. Η Μήδεια αποκλίνει από τα κανονιστικά πρότυπα της αρχαιότητας για το γυναικείο φύλο. Οι μεταφραστές και οι μεταφράστριες, με τις επιλογές τους στην απόδοση χωρίων του αρχαίου κειμένου που περιγράφουν τους κοινωνικούς ρόλους της συζύγου και της μητέρας, επιχειρούν να την (επαν)εντάξουν σε ένα πλαίσιο συμβατό με τις κοινωνικές νόρμες και επιταγές της εποχής τους «τιμωρώντας» την, τρόπον τινά, γι’ αυτήν της την απόκλιση. Η παιδοκτονία, έσχατη πράξη της εκδικητικής της δράσης και διακριτικό στοιχείο του χαρακτήρα της, θέτει υπό διερεύνηση την έμφυλη ταυτότητα της ηρωίδας. Η πρόσληψη της εκδίκησης της Μήδειας από τους μεταφραστές αρθρώνει μια «ποιητική της εκδίκησης», η οποία αποτυπώνει τα πολλαπλά επίπεδα δόμησης του μοτίβου της εκδίκησης. Οι μεταφραστές φωτίζουν τον ρόλο που διαδραματίζουν στην εκδικητική δράση της Μήδειας οι υπόλοιποι γυναικείοι χαρακτήρες του δράματος και αναδεικνύουν και έναν «παραδοσιακά» γυναικείο τρόπο εκδίκησης για την ηρωίδα, ενώ η επανεγγραφή της εκδίκησης από τους νεοέλληνες δραματουργούς αναθεωρεί το μοτίβο απαλλάσσοντας τη Μήδεια από το στίγμα της παιδοκτονίας.