Γλώσσα και ιδεολογία στη διδακτική πράξη φιλολόγων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

The present thesis aims at investigating language ideologies and language teaching practices of Greek language teachers in secondary education, which often lead to the underestimation of socio- cultural aspects of students identities inside the classroom. Our ultimate goal is to bring forward the dominant discourses that favor social inequalities at school. Initially, our research focuses on language ideologies and practices concerning standard language teaching in both oral and written form. Hence, standard language ideology promotes the idea of language change as a main reason of language decay and corruption while leading to the idealization of certain language varieties over others, which are considered inferior. The above perspective guides our study to examine language ideologies formulating the ancient Greek language teaching at school and also the corresponding verbal practices that construct the hegemonic discourse of language loss and decay in the classroom. Within context, we analyze language ideologies and practices concerning the position of foreign languages at school and how they help establish a monolingual culture at school. On a theoretical level, the thesis draws upon the fields of language ideologies, language teaching and literacy education. In a frame of a qualitative research, based on data gathered by a sample of 19 teachers, we utilize semi–structured interviews as our basic research tool. Our research draws upon the wider ethnographic tradition, emphasizing the interpretation of the participants’ discourse. In the initial stage of organizing our data material we use grounded theory coding while we then carry out analysis through a critical discourse analysis lens. The critical analysis of the data show discourses that present a various degree of interdiscursivity and intertextuality based on conflicting language teaching traditions. In a final classification, while mapping convergences as much as divergences in the teachers’ discourse, our findings suggest three basic categories developing teachers language ideologies and practices regarding the following topics: a. the Greek standard language b. the connection between language change and language decay c. the position of other (foreign) languages at school. Each of the above categories include a variety of subcategories highlighting the complexity of language teaching reality at school.

Αντικείμενο της διατριβής αποτελεί η διερεύνηση των γλωσσικών ιδεολογιών που περιβάλλουν τις διδακτικές πρακτικές των φιλολόγων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα την παραγνώριση της κοινωνικοπολτισμικής θέσης των μαθητών/ τριών μέσα στην τάξη. Απώτερο σκοπό της αποτελεί η ανάδυση των ηγεμονικών λόγων που μέσω της διδασκαλίας της γλώσσας αναπαράγουν τις κοινωνικές ανισότητες στο σχολείο.Αρχικά, η έρευνα στοχεύει να διερευνήσει τις γλωσσικές ιδεολογίες και πρακτικές των φιλολόγων σε σχέση με τη διδασκαλία της πρότυπης γλώσσας τόσο ως προς τον προφορικό λόγο όσο και ως προς τον γραπτό λόγο. Στο πεδίο, ωστόσο, της πρότυπης γλώσσας στο σχολείο αναπτύσσονται και διαμορφώνονται γλωσσικές ιδεολογίες που αξιολογούν το φαινόμενο της γλωσσικής αλλαγής ως κύρια αιτία της γλωσσικής φθοράς με αποτέλεσμα να εξιδανικεύονται ορισμένες μορφές της γλώσσας σε σχέση με κάποιες άλλες, που θεωρούνται υποδεέστερες: η τάση αυτή στρέφει από τη μια μεριά στην αναζήτηση μιας γλώσσας κύρους στο παρελθόν-στην περίπτωση αυτή τα αρχαία ελληνικά και από την άλλη στην υποτίμηση της παρουσίας άλλων (ξένων) γλωσσών στο σχολείο. Αντίστοιχα, επομένως, η έρευνα στοχεύει να ανιχνεύσει τις γλωσσικές ιδεολογίες και πρακτικές των υποκειμένων γύρω από τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής καθώς και τις ρηματικές πρακτικές που κατασκευάζουν τον ηγεμονικό λόγο για τη γλωσσική φθορά και απώλεια μέσα στην τάξη. Με το ίδιο σκεπτικό αναλύουμε τις γλωσσικές ιδεολογίες και πρακτικές σχετικά με τη θέση των άλλων γλωσσών (ξένων) στο σχολείο και τον τρόπο με τον οποίο εδραιώνουν την κυρίαρχη μονογλωσσική κουλτούρα. Ως προς τα θεωρητικά εργαλεία της η διατριβή αντλεί από τον χώρο των γλωσσικών ιδεολογιών, της γλωσσοδιδακτικής και των γραμματισμών. Σε επίπεδο μεθοδολογίας, επιλέγεται η ποιοτική έρευνα μέσα από δείγμα 19 φιλολόγων και με βασικό εργαλείο τις ημιδομημένες συνεντεύξεις. Η έρευνα εντάσσεται στην ευρύτερη εθνογραφική παράδοση με έμφαση στην ερμηνεία του λόγου των υποκειμένων. Για την αρχική κωδικοποίηση των δεδομένων αντλούνται εργαλεία από το απαγωγικό μοντέλο της θεμελιωμένης θεωρίας, ενώ στη συνέχεια αναλύονται με την κριτική ανάλυση λόγου. Η κριτική ανάλυση των δεδομένων αναδεικνύει λόγους που παρουσιάζουν υβριδικότητα, καθώς αντλούνται από γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις αντικρουόμενες μεταξύ τους. Σε μια τελική ταξινόμηση, όπου χαρτογραφούνται τόσο οι συγκλίσεις όσο και οι αποκλίσεις των λόγων των υποκειμένων, τα ευρήματά μας αναδύουν τρεις βασικές κατηγορίες που αναπτύσσουν τις γλωσσικές ιδεολογίες και πρακτικές των εκπαιδευτικών σχετικά με τα ακόλουθα θέματα: α. τη νεοελληνική γλώσσα β. τη σύνδεση της γλωσσικής αλλαγής και εξέλιξης με τη γλωσσική φθορά γ. την παρουσία των άλλων (ξένων) γλωσσών στο σχολείο. Οι παραπάνω κατηγορίες συμπεριλαμβάνουν υποκατηγορίες οι οποίες αναδεικνύουν μια σύνθετη πραγματικότητα.