Το μήνυμα του Πάσχα: διαχρονική και συγχρονική εξέταση στα ομιλητικά κείμενα

Abstract

The topic of this doctoral thesis is: The Paschal message: A diachronic and synchronicexamination in homiletical texts. As the title reveals, the study examines the main message of the Church, as itisexpressed in nearly one hundred and fifty Sermons-homilies about the Resurrection. After the presentation of the positions and the message provided by the texts under consideration, as well as their documentation by the speakers, it was found that the joy which the faithful should feel and the celebratory character of the feast have been emphasized over time. The fundamental message is the victory of Christ over the Hades, death, and the devil, which results in the future resurrection of all people. In addition, in many speeches the cross and the passion of Christ are emphasized as a precondition for the Resurrection, which is associated with the spring season, when it is celebrated. On the occasion of the rebirth of nature in the spring, the renewal of man due to the Resurrection is underlined. Many times the discourse is a preaching of construction, urging the faithful to celebrate the Resurrection in a spiritual way, while at the same time placing forgiveness, faith, love, and the cleansing of the senses as a pressuposition for experiencing it. The theological documentation of the speakers has a Biblical background at all times, when the rule of the Christian homily is confirmed: "the Bible interprets the Bible". In the present study, the relationship between speech and hymnography was examined and their interaction was found. Until the 9th c. passages from the spoken texts become hymns, as the poetic function of the language used by the speakers is the bridge for the transfer from one literary genre to another (translatio generis). Then, after the 9th century, hymnography is a source of inspiration for speakers, who use hymns as a thematic sentence or as a means of documenting their positions. The present study concludes that patristic thought has been creatively assimilated by later speakers, who use the positions of Church Fathers to document their speeches. Finally in texts from the 8th to the 18th c. the phenomenon of copying is found, almost literally, fragments from speeches by previous authors are pointed out, as at that time copying was not reprehensible, but was considered as a virtue.

Το θέμα της παρούσης διδακτορικής διατριβής είναι: Το μήνυμα του Πάσχα: Διαχρονική και συγχρονική εξέταση στα ομιλητικά κείμενα. Όπως φανερώνει ο τίτλος, η μελέτη εξετάζει το βασικό μήνυμα της Εκκλησίας, όπως διατυπώθηκε σε σχεδόν εκατόν πενήντα Ομιλίες - Λόγους σχετικές με την Ανάσταση. Μετά την παρουσίαση των θέσεων και του μηνύματος που μας παρέχουν τα υπό εξέταση κείμενα καθώς και την τεκμηρίωσή τους από τους ομιλητές, διαπιστώθηκε ότι διαχρονικά τονίζεται η χαρά που πρέπει να νιώθουν οι πιστοί και ο πανηγυρικός χαρακτήρας της εορτής. Θεμελιώδες μήνυμα είναι η νίκη του Χριστού κατά του άδου, του θανάτου και του διαβόλου, που έχει ως συνέπεια τη μελλοντική ανάσταση όλων των ανθρώπων. Επιπλέον σε πολλές ομιλίες τονίζεται ο σταυρός και το πάθος του Χριστού ως προϋπόθεση για την Ανάσταση, η οποία συνδέεται με την εποχή της άνοιξης, οπότε και εορτάζεται. Με αφορμή την αναγέννηση της φύσης την άνοιξη υπογραμμίζεται ο εγκαινισμός του ανθρώπου λόγω της Αναστάσεως. Πολλές φορές ο λόγος είναι κήρυγμα οικοδομής προτρέποντας τους πιστούς να εορτάσουν με πνευματικό τρόπο την Ανάσταση, ενώ παράλληλα θέτουν ως προϋπόθεση για τη βίωσή της την συγχωρητικότητα, την πίστη, την αγάπη και τον καθαρισμό των αισθήσεων. Η θεολογική τεκμηρίωση των ομιλητών έχει σε όλες τις εποχές βιβλικό υπόβαθρο, οπότε και επιβεβαιώνεται ο κανόνας της χριστιανικής ομιλίας: "η Γραφή ερμηνεύει την Γραφή". Στην παρούσα μελέτη εξετάστηκε η σχέση της ομιλίας με την υμνογραφία και διαπιστώθηκε η αλληλεπίδραση τους. Έως τον 9ο αι. χωρία από τα ομιλητικά κείμενα γίνονται ύμνοι, καθώς η ποιητική λειτουργία της γλώσσας που χρησιμοποιούν οι ομιλητές είναι η γέφυρα για τη μεταφορά από το ένα λογοτεχνικό είδος στο άλλο (translatio generis). Στη συνέχεια, μετά τον 9ο αι., η υμνογραφία αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους ομιλητές, οι οποίοι χρησιμοποιούν στίχους ύμνων ως θεματική πρόταση ή ως μέσο τεκμηρίωσης των θέσεών τους. Από την παρούσα έρευνα εξάγεται το συμπέρασμα ότι η πατερική σκέψη έχει αφομοιωθεί δημιουργικά από τους μεταγενέστερους ομιλητές, οι οποίοι χρησιμοποιούν θέσεις Πατέρων της Εκκλησίας για την τεκμηρίωση του λόγου τους. Τέλος σε κείμενα από τον 8ο έως τον 18ο αι. επισημαίνεται το φαινόμενο της αντιγραφής, σχεδόν αυτολεξεί, αποσπασμάτων ομιλιών προγενέστερων συγγραφέων, καθώς κατά την εποχή εκείνη η αντιγραφή δεν ήταν κατακριτέα, αλλά θεωρείτο αρετή.