Η αρχή της ισότητας στην κοινωνική ασφάλιση: στο μεταίχμιο μεταξύ αναδιανομής και ανταποδοτικότητας

Abstract

The doctoral thesis, entitled “The principle of equality in social security: At the crossroads between redistribution and reciprocity”, aims at a moral-political, normative and empirical approach of social security as a material and institutional tool of distributive justice. The thesis is structured in three parts: a) Equality and distributive justice, b) Social insurance as an institution of distributive justice, and c) Social security and democracy. In the first part, the principle of equality functions both as a means to the promotion and deepening of (personal, political, social) freedom and as a (re)distributive purpose. The principle of equality – in its substantive dimension – and the right to social security constitute the ideal moral background (merit-need) for the construction of a theory of distributive justice, applicable in practice. Therefore, the institution of social security offers the appropriate research field for rendering the social dimension of autonomy comprehensible, particularly as regards the issue of collective risk management. The second part focuses on the moral-political and normative grounds of social insurance (distributive justice, universality, equality). Firstly, there is a detailed overview of solidarity and reciprocity, as the distributive criteria-characteristics of social insurance. Universality constitutes the second fundamental aspect of social insurance, as the collective undertaking of risks is based on the prohibition of direct or indirect discriminations between persons. Furthermore, the principle of equality emerges as a structural component of social insurance, and it functions as the apparatus for carrying out a critical appraisal of the “multi-pillar system” as the dominant neo-liberal social insurance default. The third part highlights the inextricable link between social security and the democratic principle. On the one hand, the actuarial surveillance of the social insurance system and the self-organisation of the social insurance agents demonstrate the transparency and the participation as fundamental parameters of social policy. On the other hand, the social security functions as the material and institutional means for constructing a more inclusive public sphere with more active political participation of the citizens, in particular of the most vulnerable members of society. Finally, the doctoral thesis points out the prospects and the dangers which the basic income entails as regards the principles of real freedom, substantial equality and social justice.

Η διδακτορική διατριβή, με τίτλο: «Η αρχή της ισότητας στην κοινωνική ασφάλιση: Στο μεταίχμιο μεταξύ αναδιανομής και ανταποδοτικότητας», αποσκοπεί σε μια ηθικοπολιτική, κανονιστική και εμπειρική προσέγγιση της κοινωνικής ασφάλισης ως υλικού και θεσμικού εργαλείου διανεμητικής δικαιοσύνης. Η διατριβή δομείται σε τρία μέρη: α) Ισότητα και διανεμητική δικαιοσύνη, β) Η κοινωνική ασφάλιση ως θεσμός διανεμητικής δικαιοσύνης, γ) Κοινωνική ασφάλεια και δημοκρατία. Στο πρώτο μέρος, η αρχή της ισότητας λειτουργεί ως μέσο προώθησης και εμβάθυνσης της (προσωπικής, πολιτικής, κοινωνικής) ελευθερίας και ως (ανα)διανεμητικός σκοπός. Η αρχή της ισότητας –στην ουσιαστική της διάσταση- και το δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλεια συνιστούν το ιδεατό ηθικό έδαφος (αξία-ανάγκη) για την οικοδόμηση μιας θεωρίας διανεμητικής δικαιοσύνης, εφαρμόσιμης στην πράξη. Συνεπώς, ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης παρέχει το κατάλληλο ερευνητικό έδαφος προκειμένου να καταστεί εύληπτη η κοινωνική διάσταση της αυτονομίας, ιδίως όσον αφορά στο ζήτημα της διαχείρισης συλλογικών κινδύνων. Το δεύτερο μέρος επικεντρώνεται στα ηθικοπολιτικά και κανονιστικά θεμέλια της κοινωνικής ασφάλισης (διανεμητική δικαιοσύνη, καθολικότητα, ισότητα). Αρχικά, εκτίθεται μια αναλυτική επισκόπηση της αλληλεγγύης και της ανταποδοτικότητας ως των διανεμητικών κριτηρίων-χαρακτηριστικών της κοινωνικής ασφάλισης. Η καθολικότητα συνιστά το δεύτερο θεμελιώδες γνώρισμα της κοινωνικής ασφάλισης, καθώς η συλλογική αντιμετώπιση των κινδύνων εδράζεται στην απαγόρευση άμεσων ή έμμεσων διακρίσεων μεταξύ των προσώπων. Επιπλέον, η αρχή της ισότητας αναδεικνύεται σε δομικό συστατικό της κοινωνικής ασφάλισης και λειτουργεί ως ο κατάλληλος μηχανισμός για την κριτική παρουσίαση του «συστήματος των πολλαπλών πυλώνων», που αποτελεί το κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο πρότυπο της κοινωνικής ασφάλισης. Το τρίτο μέρος τονίζει τον αδιάρρηκτο σύνδεσμο ανάμεσα στην κοινωνική ασφάλεια και τη δημοκρατία. Από τη μία πλευρά, η αναλογιστική επιτήρηση του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος και η αυτοδιοίκηση των φορέων κοινωνικής ασφάλισης αναδεικνύουν τη διαφάνεια και τη συμμετοχή σε θεμελιώδεις παραμέτρους της κοινωνικής πολιτικής. Από την άλλη πλευρά, η κοινωνική ασφάλεια λειτουργεί ως ο υλικός και θεσμικός τρόπος για την οικοδόμηση μιας πιο συμπεριληπτικής δημόσιας σφαίρας, με πιο ενεργή συμμετοχή των προσώπων, ιδίως των πιο ευάλωτων μελών της πολιτικής κοινωνίας. Τέλος, η διδακτορική διατριβή επισημαίνει τις προοπτικές και τους κινδύνους που συνεπάγεται το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα από τη σκοπιά των αρχών της πραγματικής ελευθερίας, της ουσιαστικής ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.