Σχεδιασμός και αξιολόγηση ενός προγράμματος τοπιακής εκπαίδευσης για παιδιά σχολικής και προσχολικής ηλικίας

Abstract

The present thesis relates to the design, the pilot empirical implementation and the evaluation of a comprehensive landscape awareness project, aimed at preschool and primary school children, in Greece. The Greek education system is deficient in terms of landscape education, but also Greece is in general a country where landscape awareness regarding sustainable landscape management and protection are inadequate. The landscape awareness project was designed taking into account several factors suchas the particularities of the Greek education system, the Greek landscape’ s characteristics, the Greek people’s relationship with the landscape, etc. It is aimed to be implemented inchildren of the three age groups: kindergarten, first- and sixth- grade of the elementary school. Also, it was applied to a sufficient number of kindergartens and elementary schools, in different regions around the country. The research areas were selected on the basis of their socio-spatial differences, reflected in the different landscape’ s type of each area: urban, rural, mountainous and seaside. In the context of the proposed educational program, first, we evaluate children's emotional, behavioral and cognitive relationship with the landscape through an in-depth questionnaire. Next, children participate in a series of selected interactive experiential activities, in order to become more aware and familiarized with the landscape notion. Finally, we evaluate the program's efficiency, accuracy and reliability, through another indepth questionnaire, which builds on and enriches the initial one. Our findings show that the program was effective, as children's horizons appear broadened after their participation in this educational program, where their landscape conceptualizations andbehavioral relation with it become more inclusive and nuanced. Nonetheless, their emotional relationship with the landscape seems stuck to the conventional context of landscape understanding and use, as a beautiful image of a place, comprising mostly of forms and structures rather than processes and functions, and thusrevealing the deeply-rooted views of a society towards its/the landscape. Conclusively, the implementation of any such educational program ought to be tailored to its context,since it is expected to yield variable outcomes, depending on the children's relationship with their landscapes, under their different time-space-culture life circumstances.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται τον σχεδιασμό, την πιλοτική εφαρμογή και την αξιολόγηση ενός ολοκληρωμένου εκπαιδευτικού προγράμματος τοπιακής εκπαίδευσης για παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, στην Ελλάδα. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα παρουσιάζει ελλείψεις όσον αφορά την εκπαίδευση σε θέματα του τοπίου, αλλά και γενικότερα η Ελλάδα είναι μια χώρα όπου η κατάρτιση, η ευαισθητοποίηση και γενικά η συνείδηση αναφορικά με θέματα ορθολογικής διαχείρισης και προστασίας του τοπίου παρουσιάζει ανεπάρκειες. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα τοπιακής εκπαίδευσης, σχεδιάστηκε λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες όπως οι ιδιαιτερότητες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος και του ελληνικού τοπίου, η σχέση των ανθρώπων στην Ελλάδα με το τοπίο, κ.α. Απευθύνεται σε τρεις ηλικιακές ομάδες: νηπιαγωγείο, πρώτη και έκτη τάξη δημοτικού σχολείου και εφαρμόστηκε σε έναν επαρκή αριθμό νηπιαγωγείων και δημοτικών σχολείων, στην πρώτη και στην έκτη τάξη, σε διάφορες περιοχές της χώρας. Οι περιοχές έρευνας επιλέχθηκαν με κριτήριο τις χώρο- κοινωνικές τους διαφοροποιήσεις (πόλη - ύπαιθρος)που αντανακλώνται στα διαφορετικού τύπου τοπία της κάθε περιοχής: αστικό, πεδινό,ορεινό και παραθαλάσσιο. Στο πλαίσιο υλοποίησης του προγράμματος, αρχικά αξιολογούμε τις συναισθηματικές, συμπεριφορικές και γνωστικές σχέσεις των παιδιών με το τοπίο μέσω ενός εμπεριστατωμένου ερωτηματολογίου. Στην συνέχεια, τα παιδιά συμμετέχουν σε μια σειρά από επιλεγμένες, διαδραστικές και βιωματικές δραστηριότητες, προκειμένου να ενημερωθούν και να ευαισθητοποιηθούν σχετικά με θέματα του τοπίου. Τέλος, αξιολογούμε την αποτελεσματικότητα και την αξιοπιστία του εκπαιδευτικού προγράμματος, μέσα από ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο βασίζεται στο αρχικό και περιέχει κάποιες επιπλέον ερωτήσεις. Τα βασικότερα ευρήματά μας δείχνουν πως το εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι αποτελεσματικό, καθότι οι αντιλήψεις και οι συμπεριφορές των παιδιών σχετικά με το τοπίο εμφανίζονται διευρυμένες και πιο ολοκληρωμένες, μετά τη συμμετοχή τους στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Ωστόσο, η συναισθηματική σχέση των παιδιών με το τοπίο φαίνεται να έχει παραμείνει προσκολλημένη σε ένα συμβατικό πλαίσιο προσέγγισης του τοπίου, ως μια όμορφη εικόνα ενός τόπου, που αποτελείται κυρίως από δομές και μορφές και λιγότερο από διεργασίες και λειτουργίες, αποκαλύπτοντας έτσι τις βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας προς το τοπίο της. Η εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος σε διαφορετικό δείγμα παιδιών, προϋποθέτει την προσαρμογή του περιεχομένου του, καθώς αναμένονται διαφορετικά αποτελέσματα, ανάλογα με το εκάστοτε διαφορετικό κοινωνικό – πολιτισμικό –οικονομικό – πολιτικό πλαίσιο της ζωής των παιδιών.