Η ψυχαγωγία στο Βυζάντιο κατά την περίοδο των Κομνηνών και των Αγγέλων (1081-1204)

Abstract

The aim of the dissertation is to constitute a comprehensive study that will contribute to the formation of a comprehensive view of entertainment in Byzantium under the Comnenoi and Angeloi dynasty (1081-1204). The paper is structured in six chapters: the first chapter examines the content of the relevant terms in the Greek language (entertainment, fun, leisure, pleasure), as well as in some European languages. Then, it approaches the concept of entertainment, the theory of performance and, finally, the definition of play, as they were developed in the sciences of anthropology and psychology. The second chapter describes roughly the political, social and cultural context of the time. The third chapter examines how to present the concept of entertainment in the Byzantine literature as a whole, as well as briefly some characteristics of the secretariat of the time in relation to the subject under consideration and difficulties faced by the researcher in identifying and evaluating the relevant evidence. The fourth chapter studies "the most widespread recreational activities of the 12th century". It is subdivided into eleven subchapters, which deal with horse racing, tzykanion, tournanments, hunting, triumph, mime performances, festivities, social gatherings and symposiums, games, baths and the “rhetorical theatron”. One aspect that has been examined is the relationship between violence and entertainment, views that develop in the fifth chapter. The dissertation concludes with the sixth chapter, which includes conclusions about the attitudes and perceptions of 12th-century Byzantines about entertainment. Some of the changes that have taken place in the way of entertainment from the early Byzantine period until the 12th century are briefly commented on first, and the conclusions about the way of reference in entertainment by Byzantine writers are summarized. The following sections examine some aspects, such as public spectacles, the private entertainment of the emperor, the members of the imperial court, and the aristocracy, the private entertainment of the people, the participation of women in entertainment, the attitude of the Church and the relationship between diplomacy and war and entertainment.

Στόχος της διατριβής είναι να αποτελέσει μία συνολική μελέτη που θα συνεισφέρει στη διαμόρφωση μίας ολοκληρωμένης άποψης για την ψυχαγωγία στο Βυζάντιο κατά την περίοδο των Κομνηνών και των Αγγέλων (1081-1204). Η εργασία διαρθρώνεται σε έξι κεφάλαια: στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζεται το περιεχόμενο των σχετικών όρων στην ελληνική γλώσσα (ψυχαγωγία, διασκέδαση, αναψυχή, τέρψη), καθώς και σε ορισμένες ευρωπαϊκές γλώσσες. Στη συνέχεια προσεγγίζεται η έννοια της ψυχαγωγίας, η θεωρία της επιτέλεσης και, τέλος, ο ορισμός του παιχνιδιού, όπως αυτά αναπτύχθηκαν στις επιστήμες της ανθρωπολογίας και της ψυχολογίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται αδρομερώς το πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται ο τρόπος παρουσίασης της έννοιας της ψυχαγωγίας στη βυζαντινή γραμματεία εν συνόλω, καθώς και εν συντομία ορισμένα χαρακτηριστικά της γραμματείας της εποχής σε σχέση με την υπό εξέταση θεματική, και δυσκολίες, τις οποίες αντιμετωπίζει ο μελετητής προκειμένου να εντοπίσει και να αξιολογήσει τις σχετικές μαρτυρίες. Στο τέταρτο κεφάλαιο μελετώνται «οι πλέον διαδεδομένες ψυχαγωγικές δραστηριότητες του 12ου αιώνα». Υποδιαιρείται σε ένδεκα υποκεφάλαια, τα οποία αφορούν στις ιπποδρομίες, το τζυκάνιο, τις κονταρομαχίες, το κυνήγι, τον θρίαμβο, τις παραστάσεις των μίμων, τις εορτές, τις κοινωνικές συναθροίσεις και τα συμπόσια, τα παιχνίδια, τα λουτρά και το θέατρο λογίων. Μία πτυχή, η εξετάστηκε είναι η σχέση βιαιότητας και διασκέδασης, απόψεις οι οποίες αναπτύσσονται στο πέμπτο κεφάλαιο. Η διατριβή ολοκληρώνεται με το έκτο κεφάλαιο, το οποίο περιλαμβάνει τα συμπεράσματα σχετικά με τις στάσεις και τις αντιλήψεις των Βυζαντινών του 12ου αιώνα για την ψυχαγωγία. Αρχικά σχολιάζονται εν συντομία ορισμένες αλλαγές που επήλθαν στον τρόπο διασκέδασης από την πρωτοβυζαντινή περίοδο έως τον 12ο αιώνα και συνοψίζονται τα πορίσματα σχετικά με τον τρόπο αναφοράς στην ψυχαγωγία από τους βυζαντινούς συγγραφείς. Ακολουθεί σε επιμέρους ενότητες η εξέταση ορισμένων πτυχών, όπως τα δημόσια θεάματα, η ιδιωτική ψυχαγωγία του αυτοκράτορα, των μελών της αυτοκρατορικής αυλής και της αριστοκρατίας, η ιδιωτική ψυχαγωγία του λαού, η συμμετοχή των γυναικών στην ψυχαγωγία, η στάση της Εκκλησίας και η σχέση διπλωματίας και πολέμου με τη διασκέδαση.