Η πρόσληψη του Ευριπίδη στον ελληνικό χώρο τον 19ο αιώνα: εκδοτική, μεταφραστική και θεατρική δραστηριότητα

Abstract

This thesis is a study on the reception of Euripides in Greece and the Greek-speaking communities of Diaspora in Asia Minor throughout the 19th century. The fields concerned are translation, publication and theatre activity and the aim is to establish the evolution of the ancient poet’s reception via cross-thematic examination of these fields. The work is divided in two parts. The first part is an account of Euripides’s reception in Europe, mainly in England, France, Germany, Italy and Spain; it also introduces the reader to the references to Euripides in the texts of the Greek scholars and the activity concearning his dramas in the educational programs of Greek school communities before the 1821 Greek Revolution. Theatre activity on ancient drama is also enquired.The second part follows the reception of the ancient Greek poet in the independent Greece, in education, translation, publication, amateur and professional theatre performances of Euripidean drama, along with a research in the texts, arcticles, studies published on Euripides. It also includes an account of the influence of the Euripidean plays to the European and Greek dramatography, looking for expressed connections to the prototypes mainly through arcticles in the Press when these plays are performed. The work has developed especially in the context of the paratext theory of Genette, through which the study mainly enquires to point out any clues in the vast textual grounds that contribute to the reinforcement of the receptional procedure. The main corpus of this study is accompanied by Appendices and Indices in order to provide further aid to the reader.

Ο σκοπός της διδακτορικής διατριβής είναι η ποσοτική και ποιοτική καταγραφή της πολυμέτωπης (εκδοτικής, μεταφραστικής, εκπαιδευτικής, δραματουργικής, θεατρικής, φιλολογικής-θεωρητικής) πρόσληψης του έργου του Ευριπίδη κατά τον 19ο αιώνα στην Ελλάδα μέσα από τη συνδυαστική, διαθεματική μελέτη όλων των παραπάνω πεδίων. Η εργασία διαιρείται σε δύο μέρη: Α΄. Ο Ευριπίδης στην Ευρώπη και τις ελληνικές παροικίες, από την Αναγέννηση μέχρι τον 19ο αιώνα: Εκδοτική, μεταφραστική και θεατρική δραστηριότηταΒ΄. Ο Ευριπίδης στην Ελλάδα και τις ελληνικές παροικίες, από την εποχή της Επανάστασης μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα: Εκδοτική, μεταφραστική και θεατρική δραστηριότητα. Πιο συγκεκριμένα, μελετώνται:α) Οι απόψεις για τον Ευριπίδη μέσα από τα θεωρητικά κείμενα και τις μεταφράσεις ή εκδόσεις των Ευρωπαίων λογίων, δηλαδή η πρόσληψη του Ευριπίδη από την αναδυόμενη και ταχέως εξελισσόμενη επιστήμη της Κλασικής Φιλολογίας σε συνδυασμό με τις επιδράσεις των πνευματικών κινημάτων του Διαφωτισμού, του Κλασικισμού και του Ρομαντισμού.β) Η πλούσια θεατρική δραστηριότητα των ευρωπαϊκών θιάσων με επίκεντρο τα αρχαιόθεμα δράματα (και κατά δεύτερο λόγο, μελοδράματα και όπερες) που αντλούν θεματικό υλικό από τον Ευριπίδη, αλλά και με επίκεντρο αυτό καθαυτό το έργο του Ευριπίδη.γ) Ο νεοελληνικός θεωρητικός προβληματισμός αναφορικά με την αρχαία ελληνική τραγωδία και τον Ευριπίδη μέσα από την έκδοση θεωρητικών κειμένων, στα προεπαναστατικά χρόνια (Κοραής, Κομμητάς, Οικονόμος, Μεγδάνης) και μετέπειτα (Ασώπιος, Σερούιος, Μιστριώτης), με σκοπό να διερευνηθεί (και) η επίδραση της ευρωπαϊκής θεωρητικής σκέψης στους Έλληνες λογίους. δ) Η παρουσία των δραμάτων του Ευριπίδη στα σχολικά εγχειρίδια κατά τον 19ο αιώνα, με σκοπό να ανιχνευθούν συνδέσεις που αφορούν την πρόσληψη και αφομοίωση των ευριπίδειων δραμάτων από το ευρύ κοινό.ε) Οι εν γένει επιδράσεις των Ευρωπαίων θεωρητικών στις ελληνικές απόψεις. στ) Η θεατρική δραστηριότητα που αφορά το αρχαίο δράμα και δη τον Ευριπίδη στα κέντρα του Ελληνισμού της Διασποράς.ζ) Το ξύπνημα του ενδιαφέροντος προς το Αρχαίο Δράμα μετά τη σύσταση του Κράτους και η πορεία προς την «αναβίωση».η) Οι μεταφράσεις αρχαιόθεμων ευρωπαϊκών δραμάτων και η πορεία τους στην ελληνική σκηνή με σκοπό την ανεύρεση πιθανής σύνδεσης και συμβολής τους στην πρόσληψη του ευριπίδειου προτύπου τους. θ) Τα ελληνικής παραγωγής αρχαιόθεμα με θέμα από τον Ευριπίδη δράματα, με τον ίδιο σκοπό.ι) Η θεατρική δραστηριότητα σε σχέση με το αρχαίο δράμα στην Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη από τα μέσα ως το τέλος του 19ου αιώνα. Ιδιαίτερα ως προς την πρόσληψη του Ευριπίδη, σε συγκεκριμένα κεφάλαια μελετώνται, κυρίως ως προς τα κατά Genette παρακειμενικά στοιχεία των κειμένων:α) Οι κριτικές/ερμηνευτικές εκδόσεις των ευριπίδειων έργων και η σημαντική συμβολή τους στην αποκατάσταση της ποιητικής αξίας του ποιητή.β) Οι εκδόσεις των μεταφράσεων των δραμάτων του Ευριπίδη.γ) Η θεατρική δραστηριότητα που αφορά: 1. Τα ευριπίδεια δράματα που αναπαραστάθηκαν κατά τον 19ο αιώνα στην ελληνική επικράτεια και στις πόλεις της Διασποράς και η υποδοχή τους από το κοινό.2. Τα δράματα που δεν αναπαραστάθηκαν παρόλο που επιχειρήθηκε η προετοιμασία τους και οι λόγοι (όποτε εντοπίζονται) που οδήγησαν στη ματαίωση,3. Τα ελληνικά δημοσιεύματα που αφορούν παραστάσεις ευριπίδειων δραμάτων ανά τον κόσμο. Η μελέτη συνοδεύεται από Παραρτήματα (πίνακες, δείγματα μεταφραστικών δοκιμών, εικόνες), που αποτυπώνουν με αυτόν τον τρόπο συνοπτικά τα αποτελέσματα της έρευνας, και Ευρετήρια, ώστε να είναι ευκολότερη η χρήση της.