Η νομική έννοια των έργων τέχνης, των μνημείων και των πολιτιστικών αγαθών σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία

Abstract

The thesis examines in the context of sociology of law the interactive relationship of law with the social representations referring to works of art, monuments and cultural property, altogether considered as common goods, focusing on representations formed during the modern era and at the late modernity in Western societies and in Greece. Its scope is to illustrate the formation and the evolution of the legal meaning of the above-mentioned goods from the 20th to the 21st century. The above-mentioned social representations illuminated the commercial nature that works of art have acquired within the context of mass culture and cultural industries, and the function of art in late modernity as a means of expressing diversity. These representations portrayed the socialising function of monuments and cultural property; modernity acknowledged such goods as means of creating a national and social identity, whereas late modernity acknowledged them as differentiation elements of peoples within the global community. In Greece, the Modern Greek Enlightenment, the romanticism of the New Greek State, the aesthetic movement of modernism and the ideas of the late modernity affected the construction and evolution of the social representations regarding the role of the above-mentioned goods in the formation of the national identity. Law contributed to the consolidation and modification of the social representations of the works of art, the monuments and the cultural property during the modern era and at the late modernity. From the constitution of the New Greek State, the legislator adopted a protective model for the monuments as elements of construction of the Greek identity. At the same time the legislator established the artists’ rights and the protection of the work of art in public and private law and regulated the artistic field within which works of art are created. At late modernity the internal, international and EU law contribute to the institution of the legal notion of the cultural property and the cultural heritage. These laws also illustrate the communicative and commercial nature of the cultural property and its role in the formation of a wider cultural identity, beyond national borders. The thesis argues that, despite the adoption of certain perceptions of the late modernity, law remains close to the modern representations regarding the function of the works of art, the monuments and the cultural property in the contemporary society.

Η διατριβή εξετάζει υπό το πρίσμα της κοινωνιολογίας του δικαίου την αμφίδρομη σχέση του δικαίου με τις κοινωνικές αναπαραστάσεις των έργων τέχνης, των μνημείων και των πολιτιστικών αγαθών ως κοινών αγαθών, όπως αυτές διαμορφώθηκαν κατά τη νεωτερικότητα και την ύστερη νεωτερικότητα στη Δύση και την Ελλάδα, προκειμένου να αναδειχθεί η διαμόρφωση και η αλλαγή της νομικής έννοιας των αγαθών αυτών από τον 20ο στον 21ο αιώνα. Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις που εξετάστηκαν προέβαλαν τον εμπορευματικό χαρακτήρα που προσέλαβε το έργο τέχνης μέσα στη μαζική κουλτούρα και τις πολιτιστικές βιομηχανίες, καθώς και τη λειτουργία της τέχνης στην ύστερη νεωτερικότητα ως μέσου έκφρασης της διαφορετικότητας. Ανέδειξαν τον κοινωνικοποιητικό ρόλο των μνημείων και των πολιτιστικών αγαθών, τα οποία αναγνωρίστηκαν κατά τη νεωτερικότητα ως στοιχεία συγκρότησης εθνικής και κοινωνικής ταυτότητας, και κατά την ύστερη νεωτερικότητα ως στοιχεία διαφοροποίησης των λαών μέσα στην παγκόσμια κοινότητα. Όσον αφορά την Ελλάδα, ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ο ρομαντισμός, το αισθητικό κίνημα του μοντερνισμού και οι αντιλήψεις της ύστερης νεωτερικότητας επηρέασαν τη διαμόρφωση και εξέλιξη των κοινωνικών αναπαραστάσεων για τον ρόλο των αγαθών αυτών στη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας. Το δίκαιο συνέβαλε στην εμπέδωση και τη μεταβολή των κοινωνικών αναπαραστάσεων για τα έργα τέχνης, τα μνημεία και τα πολιτιστικά αγαθά κατά τη νεωτερικότητα και την ύστερη νεωτερικότητα. Ήδη από τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους ο νομοθέτης υιοθέτησε ένα προστατευτικό μοντέλο για τα μνημεία ως στοιχεία συγκρότησης της ελληνικής συνείδησης και ταυτότητας. Ο νομοθέτης παράλληλα κατοχύρωσε το πρόσωπο του καλλιτέχνη και το προϊόν του στο δημόσιο και το ιδιωτικό δίκαιο και οργάνωσε το καλλιτεχνικό πεδίο εντός του οποίου ασκείται η καλλιτεχνική δραστηριότητα. Στην ύστερη νεωτερικότητα το εσωτερικό, διεθνές και ενωσιακό δίκαιο συμβάλλουν στην καθιέρωση της έννοιας των πολιτιστικών αγαθών και της πολιτιστικής κληρονομιάς και στην ανάδειξη του επικοινωνιακού και εμπορευματικού χαρακτήρα των πολιτιστικών αγαθών και του ρόλου τους ως στοιχείων συγκρότησης μιας ευρύτερης πολιτιστικής ταυτότητας, πέραν των εθνικών συνόρων. Η διατριβή υποστηρίζει ότι, παρά την υιοθέτηση ορισμένων αντιλήψεων της ύστερης νεωτερικότητας, το δίκαιο παρέμεινε κοντά στις νεωτερικές αναπαραστάσεις περί του ρόλου των έργων τέχνης, των μνημείων και των πολιτιστικών αγαθών μέσα στη σύγχρονη κοινωνία.