Οι πολλαπλές ταυτότητες των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που διεκδικούν θέση διοικητικής ευθύνης

Abstract

The central theme of this Ph.D. dissertation is the analysis and interpretation of the construction of the Leader Identity of Primary School Educators and their intention to claim a position of administrative responsibility, by developing Leader Identity, whose manifestation is associated not only with their motivations, capital, self-perception, self-efficacy and self-categorization, but also with institutional, organizational and social factors that inevitably mediate in its construction. Specifically, I investigated the Professional, Social and Leader Identity of teachers holding a managerial position (experienced and new headteachers), those who sought a managerial position but did not take it (candidate headteachers) and those who did not seek a managerial position (teachers) and examined the necessary social and psychological characteristics of candidate headteachers (leadership prototype), as well as the framework of headteacher selection under Law 4327/2015, according to which teachers choose their headteacher (leader) by vote, granting Leader Identity to the most appropriate candidate. Moreover, this study has attempted to fill the research gap regarding the interactive relationship of leaders and followers and their Salient Identities at school. The innovation of this dissertation lies in the highlighting of social correlations of the field of primary education, in outlining informal and/or typical hierarchical subgroups of teachers, formed based on social and institutional criteria (position in the hierarchy, specialty, seniority, gender) and in mapping the multiple Identities of teachers who manifested Leader Identity (leaders), by seeking a managerial position and of those who incorporated a Follower Identity (followers), by refraining from corresponding processes. The validity and reliability of this research was achieved by triple triangulation, as theories of Management, Sociology and Social Psychology (theoretical triangulation) as well as the law on headteacher selection were combined. Two methodological tools derived from two separate scientific traditions were used, as secondary quantitative data on population ratios, candidate and appointed headteachers (1st research tool) precede and primary qualitative data (2nd research tool) from telephone semi-structured interviews (methodological triangulation) to teachers with different specialties, gender, age and hierarchical role (triangulation of data sources) follow. Primary qualitative data were collected via telephone interviews to 14 established, 8 new and 9 candidate school directors and 12 teachers from the 13 educational regions. According to the research findings, primary education is differentiated from pluralistic secondary education, as -being a coherent and socially stratified community-, it reinforces the formation of dominant (older primary teachers) and dominated (specialty teachers) subgroups with heterogeneous and hierarchized Professional and Social Identities, as opposed to the Collective Social Identity of Secondary School Educators. The existence of an obvious group prototype (primary teachers), imposed in latent and/or obvious ways by the dominant, renders the Identities of Leaders and Followers almost non-negotiable, leading to the reproduction of social stereotypes, intergroup discriminations, social competition, peculiar artificial exclusions, and "disabilities" imposed by the field, which are reflected in the social correlations and Educational Management of Primary Education. In conclusion, this research aims at a comprehensive approach of the subject in the context of a differentiated view, according to which Educational Management is considered and studied in terms of Identity, Sociology and Social Psychology.

Το κεντρικό θέμα της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η ανάλυση και ερμηνεία της κατασκευής της Ηγετικής Ταυτότητας των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και η πρόθεσή τους να διεκδικήσουν θέση διοικητικής ευθύνης, αναπτύσσοντας Ηγετική Ταυτότητα, της οποίας, ωστόσο, η εκδήλωση δεν συνδέεται μόνο με τα κίνητρα, τα κεφάλαια την αυτοαντίληψη, αυτοεπάρκεια και αυτοκατηγοριοποίησή τους, αλλά και με θεσμικούς, οργανωσιακούς και κοινωνικούς παράγοντες, που αναπόδραστα διαμεσολαβούν στη δόμησή της. Ειδικότερα, διερευνήθηκε η Επαγγελματική, Κοινωνική και Ηγετική Ταυτότητα των εκπαιδευτικών που κατέχουν διευθυντική θέση (εδραιωμένοι/ες και νέοι/ες διευθυντές/ες), όσων διεκδίκησαν διευθυντική θέση, αλλά δεν την κατέλαβαν (υποψήφιοι/ες διευθυντές/ες), αλλά και αυτών που δεν διεκδίκησαν διευθυντική θέση (εκπαιδευτικοί), ενώ εξετάστηκαν τα αναγκαία κοινωνικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά των υποψήφιων (ηγετικό πρωτότυπο), καθώς και το πλαίσιο της κρίσης στελεχών με το Νόμο 4327/2015, σύμφωνα με τον οποίο οι εκπαιδευτικοί μέσω της ψήφου τους θα έπρεπε να επιλέξουν το/την διευθυντή/α (ηγέτη) της σχολικής τους μονάδας, χορηγώντας Ηγετική Ταυτότητα στον/στην καταλληλότερο/η κατά τη γνώμη τους υποψήφιο/α. Ακόμη, η παρούσα εργασία επιχείρησε να καλύψει το ερευνητικό κενό που αφορά στην αλληλεπιδραστική σχέση Ηγετών και Ακόλουθων, καθώς και στις ευκρινείς στο χώρο του σχολείου Ταυτότητές τους. Η καινοτομία της εν λόγω διατριβής έγκειται στην ανάδυση των κοινωνικών συσχετισμών του πεδίου της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, στη σκιαγράφηση των άτυπων ή/και τυπικών ιεραρχημένων υποομάδων εκπαιδευτικών, που διαμορφώνονται με βάση κοινωνικά και θεσμικά κριτήρια (θέση στην ιεραρχία, ειδικότητα, αρχαιότητα, φύλο) και στην αποτύπωση των πολλαπλών Ταυτοτήτων των εκπαιδευτικών που εκδήλωσαν Ηγετική Ταυτότητα (ηγέτες), διεκδικώντας διευθυντική θέση και όσων ενσωμάτωσαν την Ταυτότητα του/της Ακόλουθου (ακόλουθοι), απέχοντας από ανάλογες διαδικασίες. Η εγκυρότητα και αξιοπιστία της έρευνας διασφαλίστηκε μέσω τριπλού τριγωνισμού. Ειδικότερα, αξιοποιήθηκαν διάφορες θεωρίες από τις επιστήμες της Διοίκησης, της Κοινωνιολογίας και της Κοινωνικής Ψυχολογίας (θεωρητικός τριγωνισμός), ενώ χρησιμοποιήθηκαν δύο μεθοδολογικά εργαλεία προερχόμενα από ξεχωριστές επιστημονικές παραδόσεις, επειδή ακριβώς προηγούνται δευτερογενή ποσοτικά δεδομένα για τις πληθυσμιακές αναλογίες, τους/τις υποψήφιους/ες και τοποθετούμενους/ες διευθυντές (1ο ερευνητικό εργαλείο) και έπονται πρωτογενή ποιοτικά δεδομένα (2ο ερευνητικό εργαλείο) από τηλεφωνικές ημιδομημένες συνεντεύξεις (μεθοδολογικός τριγωνισμός) σε εκπαιδευτικούς με διαφορετικές ειδικότητες, φύλο, ηλικία και ιεραρχική θέση (τριγωνισμός των πηγών προέλευσης των δεδομένων). Στην έρευνα συμμετείχαν 14 εδραιωμένοι/ες και 8 νέοι/ες διευθυντές/ες, 9 υποψήφιοι/ες διευθυντές/ες και 12 εκπαιδευτικοί από τις 13 περιφερειακές διευθύνσεις εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τα ερευνητικά ευρήματα, η πρωτοβάθμια εκπαίδευση διαφοροποιείται από την πλουραλιστική δευτεροβάθμια, καθώς ούσα συνεκτική και κοινωνικά διαστρωματοποιημένη κοινότητα, ενισχύει τη διαμόρφωση κυρίαρχων (παλιοί δάσκαλοι) και κυριαρχούμενων (εκπαιδευτικοί ειδικοτήτων) υποομάδων με ετερόκλητες και ιεραρχημένες Επαγγελματικές και Κοινωνικές Ταυτότητες, σε αντίθεση με τη Συλλογική Κοινωνική Ταυτότητα των εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας. Η ύπαρξη ενός εμφανούς ομαδικού πρωτότυπου (κλάδος δασκάλων), που επιβάλλεται με λανθάνοντες ή/και φανερούς τρόπους από τους κυρίαρχους, καθιστά τις Ταυτότητες των Ηγετών και των Ακόλουθων σχεδόν μη διαπραγματεύσιμες, οδηγώντας στην αναπαραγωγή κοινωνικών στερεοτύπων, διομαδικών διακρίσεων, κοινωνικού ανταγωνισμού, ιδιότυπων αποκλεισμών, τεχνητών και επιβαλλόμενων από το πεδίο «αναπηριών», οι οποίες αντανακλώνται τόσο στους κοινωνικούς συσχετισμούς, όσο και στην εκπαιδευτική διοίκηση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Εν κατακλείδι, η παρούσα έρευνα αποσκοπεί σε μια ολιστική πρόσληψη του θέματος στο πλαίσιο μιας διαφοροποιημένης οπτικής βάσει της οποίας η Εκπαιδευτική Διοίκηση εξετάζεται, μελετάται και ερμηνεύεται με όρους Ταυτότητας, με όρους Κοινωνιολογίας και Κοινωνικής Ψυχολογίας.