Η συμβολή των ειδικών μορφών τουρισμού στην τοπική οικονομία: η περίπτωση του αθλητικού τουρισμού στη Μεσσηνία

Abstract

The literature on the economic impact of sport tourism is largely dominated by studies on sport events, with a smaller body of work being dedicated to that of active sport tourism. Moreover, relevant studies in the case of the latter are limited to one activity, without thus employing a multi-activity analysis. There is also a dearth of research concerning which typology (primary sports tourists or tourists interested in sport) presents a higher income / employment multiplier. In a bid to address these gaps in the research, this dissertation seeks to investigate and compare the economic impact of four sport tourism activities (golf, wind and kite surfing, horse riding, and scuba diving) in the Regional Unit (RU) of Messinia, and to examine the relative contribution of each typology participating in these activities. Based on the growth pole strategy, it inquires whether any of the above activities display the characteristics of a propulsive activity. Furthermore, based on the local-endogenous development theory, local stakeholders’ initiatives, actions and synergies (networking) for the development of all sport tourism activities (or tourism) are explored. Their networking additionally allow us to ascertain a) the existence of an organised network or cluster in sport tourism (or tourism) and b) the potential operation of a local tourism production system (LTPS), in RU Messinia. For the estimation of economic impacts, a methodological approach of the ad hoc (Archer) model, which combines input-output analysis with the above model, is employed. For the exploration of initiatives, actions and synergies, interviews were conducted with local stakeholders, and the municipalities’ Operational Programmes were studied. Regarding the operation of an LTPS, the applied model was extended, in relation to other relevant studies, by examining the economic linkages between the LTPS activities and the local sectors. One of the main conclusions is that golf can be viewed as a propulsive activity to the local economy, as well as to the overall sport tourism product, and the provider of this activity (Integrated Tourist Development Area of Messinia) as a growth (tourist) pole. Also, primary sports tourists exhibit a higher multiplier than their corresponding tourists interested in sport in every case. Local networking shows that some type of informal network has been created in the category of event sport tourism, and between some businesses and certain development agencies and social entities. The region, moreover, fulfills all the criteria for the operation of an LTPS; however, it displays both strengths and weaknesses. It is, therefore, extrapolated that a double tourism development model has evolved in the study area where the pole coexists with a – non robust – LTPS, reinforcing, in addition, the operation of the latter and building local economic and social relationships. Thus, the notion that a large enterprise can provide a boost to a local production system, which is often the case in the manufacturing sector, can be extended into the tourism context. Furthermore, it is suggested that the growth tourist pole (or core) be added in the Coccossis and Tsartas’ (2001) enclave tourism development model, as the enclave alone precludes cases (tourist villages, etc.) that act as growth poles and additionally form ties with their local economic and social environment. The dissertation also applies and puts forward some extensions in the methodology, such as a) the use of an importance scale in tourism spending, b) the extension of the model for the LTPS potential operation, and c) an alternative approach for the estimation of induced effects. Lastly, managerial implications regarding the attraction of or approach to the two typologies, the enhancement of disposable income and employment, the creation of a sports tourism network, and the formation of a tourism cluster are discussed and recommended to local stakeholders.

Η βιβλιογραφία που αφορά τις οικονομικές επιδράσεις του αθλητικού τουρισμού κυριαρχείται από μελέτες στις αθλητικές διοργανώσεις, ενώ αντίθετα ο αριθμός των εργασιών που σχετίζονται με τον ενεργητικό αθλητικό τουρισμό είναι μικρός. Μάλιστα, οι εργασίες στη δεύτερη περίπτωση περιορίζονται σε μία μόνο αθλητική δραστηριότητα, χωρίς να υιοθετείται έτσι μία ανάλυση πολλαπλών δραστηριοτήτων. Επιπλέον, παραμένει άγνωστο ποια από τις δύο τυπολογίες τουριστών (αθλητικοί ή αθλούμενοι) παρουσιάζει μεγαλύτερο πολλαπλασιαστή εισοδήματος / απασχόλησης. Σε μία προσπάθεια να καλυφθούν τα παραπάνω κενά στη βιβλιογραφία, η παρούσα διατριβή επιχειρεί να διερευνήσει τις οικονομικές επιδράσεις που προκαλούν τέσσερις δραστηριότητες του ενεργητικού αθλητικού τουρισμού (γκολφ, αθλήματα σέρφινγκ, ιππασία, αυτόνομη κατάδυση) στην ΠΕ Μεσσηνίας, ενώ ταυτόχρονα συγκρίνεται και η συνεισφορά των δύο τυπολογιών που συμμετέχουν σε αυτές. Βασιζόμενοι στη θεωρία της πολικής ανάπτυξης εξετάζεται εάν κάποια από τις παραπάνω δραστηριότητες διαθέτει τα χαρακτηριστικά μιας προωθητικής δραστηριότητας. Επιπρόσθετα, με βάση τη θεωρία της ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης διερευνούνται οι πρωτοβουλίες και οι ενέργειες των ενδιαφερόμενων φορέων (τοπικοί παράγοντες), καθώς και οι συνεργασίες (δικτυώσεις) που δημιουργούνται μεταξύ τους, για την ανάπτυξη όλων των δραστηριοτήτων του αθλητικού τουρισμού (ή για τον τουρισμό εν γένει). Οι δικτυώσεις επιτρέπουν, επιπλέον, να διαπιστώσουμε εάν στο νομό α) έχει δημιουργηθεί ένα οργανωμένο δίκτυο ή συστάδα στον αθλητικό τουρισμό (ή στον τουρισμό) και β) τη δυνατότητα λειτουργίας τοπικού τουριστικού παραγωγικού συστήματος (ΤΤΠΣ). Για την εκτίμηση των οικονομικών επιδράσεων χρησιμοποιείται μία μεθοδολογική προσέγγιση του ad hoc υποδείγματος, η οποία συνδυάζει την ανάλυση εισροών-εκροών με το εν λόγω υπόδειγμα. Για την εξέταση των πρωτοβουλιών, ενεργειών και συνεργασιών των τοπικών παραγόντων πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με τους εμπλεκόμενους φορείς και μελετήθηκαν τα Επιχειρησιακά Προγράμματα των δήμων. Όσον αφορά τη δυνατότητα λειτουργίας ΤΤΠΣ, το χρησιμοποιούμενο μοντέλο επεκτείνεται, σε σχέση με τις άλλες συναφείς μελέτες, ως προς την εξέταση των οικονομικών συνδέσεων μεταξύ των δραστηριοτήτων του ΤΤΠΣ και των κλάδων της τοπικής οικονομίας. Ένα από τα κύρια συμπεράσματα είναι ότι το γκολφ μπορεί να θεωρηθεί ως μία προωθητική δραστηριότητα τόσο για την τοπική οικονομία όσο και για το αθλητικό τουριστικό προϊόν του νομού, ενώ ο πάροχος αυτής (ΠΟΤΑ Μεσσηνίας) ως ένας πόλος (τουριστικής) ανάπτυξης. Ακόμα, οι αθλητικοί τουρίστες παρουσιάζουν σε όλες τις εξεταζόμενες περιπτώσεις μεγαλύτερο πολλαπλασιαστή από τους αντίστοιχους αθλούμενους. Από τις δικτυώσεις που σχηματίζονται προκύπτει ότι έχει δημιουργηθεί ένα είδος άτυπου δικτύου στην κατηγορία του αθλητικού τουρισμού διοργανώσεων, και μεταξύ ορισμένων επιχειρήσεων και συγκεκριμένων αναπτυξιακών και κοινωνικών φορέων. Επίσης, ο νομός ικανοποιεί όλα τα κριτήρια για τη λειτουργία ενός ΤΤΠΣ, ωστόσο παρουσιάζει σε αυτά δυνατά και αδύνατα σημεία. Διαπιστώνεται, λοιπόν, ότι στην περιοχή μελέτης έχει διαμορφωθεί ένα διπλό πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης όπου ο πόλος συνυπάρχει με ένα – μη ισχυρό – ΤΤΠΣ, λειτουργώντας, μάλιστα, ενισχυτικά προς το δεύτερο και αναπτύσσοντας οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις σε τοπικό επίπεδο. Συνάγεται, συνεπώς, ότι η ώθηση που μπορεί να δώσει μία μεγάλη επιχείρηση σε ένα τοπικό παραγωγικό σύστημα, και που συναντάται κυρίως σε μεταποιητικούς κλάδους, μπορεί να επεκταθεί και στο πεδίο του τουρισμού. Συστήνεται, επίσης, στο πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης με θύλακες των Κοκκώση και Τσάρτα (2001) να προστεθεί και ο πόλος (ή πυρήνας) τουριστικής ανάπτυξης, καθώς ο θύλακας από μόνος του αποκλείει την ύπαρξη περιπτώσεων (τουριστικά χωριά, κλπ.) που λειτουργούν ως πόλοι ανάπτυξης και δημιουργούν παράλληλα σχέσεις με το τοπικό οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον. Στη διατριβή, ακόμα, εφαρμόζονται και προτείνονται κάποιες επεκτάσεις στη μεθοδολογία, όπως α) η χρήση κλίμακας σημαντικότητας στις τουριστικές δαπάνες, β) η επέκταση του μοντέλου για τη δυνατότητα λειτουργίας ΤΤΠΣ, και γ) μία εναλλακτική προσέγγιση για την εκτίμηση των δευτερογενών επιδράσεων. Τέλος, προτείνονται στους ενδιαφερόμενους φορείς παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην προσέλκυση ή προσέγγιση αθλητικών και αθλούμενων τουριστών, στην ενίσχυση του διαθέσιμου εισοδήματος και της απασχόλησης, στη δημιουργία αθλητικού τουριστικού δικτύου, και στο σχηματισμό τουριστικής συστάδας.