Η γέννηση και η εξέλιξη της αριστερής παιδαγωγικής σκέψης στην Ελλάδα από το Μεσοπόλεμο έως το τέλος του εμφυλίου πολέμου: από το αστικό σχολείο εργασίας στον πολυτεχνισμό

Abstract

This thesis concerns the investigation process of the emergence of left pedagogical thinking in Greece. This process was first based on the course of development and action of ‘Education Group’ and secondly on the course of development of the communist movement in Greece. Important moment for the emergence of left-wing pedagogical reflection will be the breakdown of ‘Education Group’ in 1927 and the Announcement of the Group’s governing committee after its critical meetings. Earlier, since the creation of ‘Education Group’ and the effect of Skliros’ work, as well as socialist thinking in Germany at the beginning of 20th century, socialism seems to influence the thinking of the protagonists of the ‘Education Group’. This process will halt the rising movement of venizelism, which gives to the protagonists of ‘Education Group’ the necessary institutional place to implement the reform. The rejection of ‘Great Idea’, the Bolsheviks’ prevalence in Russia and the repeated frustrations of reformist efforts pushed part of the educational world to the left, opening the prospect of accepting Marxism in the sphere of pedagogical theory and practice.Besides the above process, the birth and consolidation of KKE will allow the emergence of a new qualitative political proposal and the formulation of an educational speech inspired by pedagogical theory and practice in USSR. Polytechnism in its various phases and developments in USSR will be a subject of study for the Greek left educators and a subject of creative adaptation of the domestic left proposal of language-educational reform.The 1940s and the Occupation and Civil War period will allow left educators to partially implement their pedagogical proposals in the context of the left political power. Under particular circumstances, the vision of a ‘new Greece’ under the general title of ‘Reconstruction’ will include educational plans in a wider post-war rebuilding plan of the country. The culmination of this process will be the works of Andeos.Apart from the above, this thesis turns its attention to the other two dimensions of the left educational discourse and practice: education in prisons and exiles and proposals for gender education. The long-standing inter-war educational activity in prisons and exiles allows us to explore aspects of the educational action and thought of the well-known left educators who were found in places of constraint and developed their educational work. The particular conditions of the prison and exile and the length of the phenomenon allow for a more stable assessment of the left educational proposal.On the other hand, the perceptions of left educators on the gender dimension of education allow us to identify aspects of the feminist movement in Greece. The movement from ‘bourgeois feminism’ to socialist feminism is reflecting on pedagogical theory and practice. The applications of left educators in the 1940s will take place in a context in which socialist feminism and the necessities of armed struggle in the countryside and urban centers determine the perception of gender and education while reconstructing older gender roles.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αφορά τη διερεύνηση της διαδικασίας ανάδυσης της αριστερής παιδαγωγικής σκέψης στη χώρα μας. Η διαδικασία αυτή εδράζεται πρώτα στην πορεία ανάπτυξης και στη δράση του Εκπαιδευτικού Ομίλου και δεύτερον στην πορεία ανάπτυξης του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας. Κορυφαία στιγμή για την εμφάνιση του αριστερού παιδαγωγικού στοχασμού θα είναι η διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου το 1927 και η διακήρυξη της διοικούσας επιτροπής του Ομίλου μετά τις κρίσιμες συνεδριάσεις του. Νωρίτερα, από την εποχή της δημιουργίας του Ομίλου και της επίδρασης που άσκησε το έργο του Σκληρού, αλλά και η σοσιαλιστική σκέψη στη Γερμανία των αρχών του 20ου αιώνα, ο σοσιαλισμός φαίνεται να επηρεάζει τη σκέψη των πρωταγωνιστών του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Τη διαδικασία αυτή θα ανακόψει το ανοδικό ρεύμα του βενιζελισμού το οποίο δίνει στην τριανδρία του Εκπαιδευτικού Ομίλου τον αναγκαίο θεσμικό τόπο εφαρμογής της μεταρρύθμισης. Η διάψευση της Μεγάλης Ιδέας, η επικράτηση των μπολσεβίκων στη Ρωσία και οι αλλεπάλληλες ματαιώσεις των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών ωθούν μέρος του εκπαιδευτικού κόσμου προς τα αριστερά, ανοίγοντας την προοπτική αποδοχής του μαρξισμού στη σφαίρα της παιδαγωγικής θεωρίας και πράξης.Δίπλα στην παραπάνω διαδικασία, η γέννηση και η εδραίωση του ΚΚΕ θα επιτρέψει την εμφάνιση μιας νέας ποιοτικά πολιτικής πρότασης και τη διατύπωση ενός εκπαιδευτικού λόγου που εμπνέεται από την παιδαγωγική θεωρία και πράξη στη νεαρή ΕΣΣΔ. Ο πολυτεχνισμός στις διάφορες φάσεις και εκφάνσεις εξέλιξής του στην ΕΣΣΔ θα αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για τους Έλληνες αριστερούς παιδαγωγούς και δημιουργικής προσαρμογής της εγχώριας πρότασης της γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης με την προοπτική της ταξικής προοπτικής και της κοινωνικής μεταβολής που επαγγέλλεται ο κομμουνισμός.Η δεκαετία του 1940 και η περίοδος της Κατοχής και του Εμφυλίου θα επιτρέψουν στους αριστερούς παιδαγωγούς να εφαρμόσουν εν μέρει τις παιδαγωγικές τους προτάσεις στο πλαίσιο της πολιτικής εξουσίας που διαμορφώνει η αριστερά. Μέσα σε ιδιάζουσες συνθήκες, το όραμα μιας νέας Ελλάδας υπό το γενικό τίτλο της «Ανοικοδόμησης» θα συμπεριλάβει τους εκπαιδευτικούς σχεδιασμούς σε ένα ευρύτερο σχέδιο μεταπολεμικής ανοικοδόμησης της χώρας. Κορύφωση αυτής της διαδικασίας θα είναι οι εργασίες του Ανταίου.Εκτός από τα παραπάνω, η παρούσα διδακτορική διατριβή στρέφει την προσοχή της προς άλλες δύο διαστάσεις του αριστερού εκπαιδευτικού λόγου και πρακτικής: την εκπαίδευση στις φυλακές και τις εξορίες και τις προτάσεις για την εκπαίδευση των δύο φύλων. Η μακρόχρονη, από την περίοδο του Μεσοπολέμου μορφωτική δραστηριότητα στις φυλακές και τις εξορίες μας επιτρέπει να διερευνήσουμε όψεις της εκπαιδευτικής δράσης και σκέψης των γνωστών αριστερών παιδαγωγών, οι οποίοι βρέθηκαν σε τόπους περιορισμού και ανέπτυξαν το εκπαιδευτικό τους έργο. Οι ιδιάζουσες συνθήκες του πλαισίου της φυλακής και της εξορίας και η μακρόχρονη έκταση του φαινομένου επιτρέπουν τη σταθερότερη ίσως αποτίμηση της εκπαιδευτικής πρότασης που επαγγέλονταν η αριστερά.Από την άλλη, οι αντιλήψεις των αριστερών παιδαγωγών για την έμφυλη διάσταση της εκπαίδευσης μας επιτρέπουν να διαπιστώσουμε όψεις του φεμινιστικού κινήματος της χώρας μας. Η κίνηση από τον «αστικό φεμινισμό» προς το σοσιαλιστικό φεμινισμό θα έχει το αντίκρισμά του στην παιδαγωγική θεωρία και πρακτική. Οι εφαρμογές των αριστερών παιδαγωγών τη δεκαετία του 1940 θα λάβουν χώρα σε ένα πλαίσιο στο οποίο ο σοσιαλιστικός φεμινισμός και οι αναγκαιότητες της ένοπλης πάλης στην ύπαιθρο και τα αστικά κέντρα επικαθορίζουν την αντίληψη για τα φύλα και την εκπαίδευσή τους, ανατέμνοντας παράλληλα παλαιότερους έμφυλους ρόλους.