Παιδεία εκπαίδευση και αντίσταση στην Κρήτη: Νομός Ηρακλείου 1940-1944: ανέκδοτες αρχειακές πηγές

Abstract

With the outbreak of Hellenic-Italian War, school teachers of Herakleion prefecture are recruited and many schools remain closed. The return of the teachers to Crete is difficult after the end of the war, as the German military navy prevails in the Aegean Sea, sinking all the small craft carrying soldiers.In May 1941, Germans, with paratrooper forces, initiate operation “Hermes”. On June 1st 1941, Crete surrendered to the Italians and the Germans. Italians hold Lassithion prefecture and Germans hold the rest, that is, the prefectures of Chania, Rethymnon and Herakleion. Before the operation, the big towns on Crete as well as selected targets in the mainland are bombarded. Many schools are demolished by the bombardments. Most of them are commandeered by the occupation forces and, as a result, lessons are held in churches, barns, in the countryside e.t.c. The Germans attempt to make Crete a military base for their operations in Middle East and North Africa. They call Crete “Crete Fortress”. To realize their purposes, they use all means and residents. The teachers, under the orders of the German Commanders and with the contribution of the Primary School Inspectors of “Elementary Knowledge”, are obliged to participate in the german plans, mandatorily undertaking roles and projects. Thus , they participate in the cencus of Herakleion prefecture, serving in that way the hard labour lists. They participate in all committees (Provisioning, Agricultural Mobilization, Political Enlightenment, Economic Mobilization, Hard Labour, Grain Tax Collection, Charities, Loan Raise, Fund Raising, Food Distribution, Agricultural and Economic Mobilization e.t.c.).They participate in Community meetings where they are called to enlighten the village residents on matters of sabotage, mandatory work and the risk of ” Bolshevism and Communism”. School periods are transferred from month to month , school year days are minimized and student drop-out is becoming uncontrolled during the period of 1941-1945. The teachers are also committed to enlighten population on matters of the surrender of firearms, prompting citizens to preserve sanitary conditions in the city of Heraklleion, providing for the preservation of peace in the prefecture (accusing the various sabotage made the men of the National Resistance), collecting and bringing in the fines imposed by the occupation forces, supervising archaeological excavations by German archaeologists-antiquity smugglers. The Chairmen of the Community who were not likeable to the occupation regime were dismissed and the village teachers were appointed in their place.The teachers morale though never yielded to the barbarian, Nazi, German army. Many male and female teachers took part in the National Resistance, through the resistance teams (Captain Manolis Badouvas, Captain Petrakogiorgis e.t.c.), others as members of the National Organization of Information Sabotage of Herakleion-Lassithion, others as informants and others as providers of the Resistance Organizations. Yet the final price the teachers of Heirakleion had to pay was that, seventeen teachers-daring men stood before the firing squad, giving their lives for the universal ideals of freedom and democracy, teaching, at the same time, their students, society, as well as the enslaved people of Europe who suffered under the fascist-Nazi regime.

Με το ξέσπασμα του Ελληνοϊταλικού πολέμου, οι δάσκαλοι των σχολείων του νομού Ηρακλείου επιστρατεύονται και πολλά σχολεία παραμένουν κλειστά. Η επιστροφή των δασκάλων στην Κρήτη μετά το τέλος του πολέμου είναι δύσκολη, αφού στο Αιγαίο Πέλαγος επικρατεί το πολεμικό γερμανικό ναυτικό, βουλιάζοντας όλα τα πλοιάρια που μεταφέρουν στρατιώτες.Τον Μάιο του 1941, οι γερμανοί με δυνάμεις αλεξιπτωτιστών, ξεκινούν την επιχείρηση «Ερμής». Την 1η Ιουνίου 1941, η Κρήτη περιήλθε στην κατοχή των Ιταλογερμανών. Το νομό Λασιθίου κρατούν οι Ιταλοί και τους νομούς Χανίων, Ρεθύμνης και Ηρακλείου, οι γερμανοί. Πριν την επιχείρηση, βομβαρδίζονται οι μεγάλες πόλεις της Κρήτης και επιλεγμένοι στόχοι στην ενδοχώρα. Πολλά σχολεία γκρεμίζονται από τους βομβαρδισμούς. Τα περισσότερα επιτάσσονται από τις δυνάμεις κατοχής, με αποτέλεσμα τα μαθήματα να γίνονται σε εκκλησίες, σε αποθήκες, στην εξοχή, σε παλιά σπίτια. Οι γερμανοί επιχειρούν να καταστήσουν την Κρήτη στρατιωτική βάση για τις επιχειρήσεις τους στη Μέση Ανατολή και στη Βόρειο Αφρική. Ονομάζουν την Κρήτη «Φρούριο Κρήτης». Για την υλοποίηση του σκοπού τους, χρησιμοποιούν όλα τα μέσα και τους κατοίκους. Οι δάσκαλοι, με διαταγές των γερμανών Διοικητών αλλά και τη συνδρομή των Επιθεωρητών «Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως», υποχρεώνονται να μετέχουν στα γερμανικά σχέδια, αναλαμβάνοντας υποχρεωτικά ρόλους και εργασίες. Έτσι μετέχουν στην απογραφή του πληθυσμού του νομού Ηρακλείου, εξυπηρετώντας τη σύνταξη των καταλόγων καταναγκαστικής εργασίας. Συμμετέχουν σε όλες τις επιτροπές, (Επισιτισμού, Αγροτικής Κινητοποιήσεως, Πολιτικής Διαφωτίσεως, Οικονομικής Κινητοποιήσεως, Καταναγκαστικής Εργασίας, Είσπραξης Φόρου Σιτηρών, Φιλανθρωπικές, Σύναψης Δανείων, Εράνων, Διανομής Τροφίμων, Γεωργικής και Οικονομικής Κινητοποιήσεως κ.ά.). Μετέχουν σε Συνέδρια Κοινοτήτων όπου καλούνται να διαφωτίσουν τους κατοίκους των χωριών σε θέματα σαμποτάζ, υποχρεωτικής εργασίας, για τον κίνδυνο του «Μπολσεβικισμού και κομμουνισμού». Προτείνουν στους κατοίκους να καταδίδουν τους αντάρτες. Οι σχολικοί περίοδοι μεταφέρονται από μήνα σε μήνα, οι ημέρες του σχολικού έτους μειώνονται, η μαθητική διαρροή είναι ανεξέλεγκτη τα χρόνια 1941-1945. Οι δάσκαλοι αναλαμβάνουν να διαφωτίσουν τον πληθυσμό και σε θέματα παράδοσης όπλων, να παρακινούν τους πολίτες να διατηρούν υγιεινές συνθήκες στην πόλη του Ηρακλείου, να φροντίζουν τη διατήρηση της ησυχίας στο νομό, (κατηγορώντας τα διάφορα σαμποτάζ που γίνονταν από τους άντρες της αντίστασης), να εισπράττουν και να αποδίδουν τα πρόστιμα που επιβάλλουν οι δυνάμεις κατοχής, να επιβλέπουν αρχαιολογικές ανασκαφές από γερμανούς αρχαιολόγους –αρχαιοκάπηλους. Οι Πρόεδροι των Κοινοτήτων, που δεν ήταν αρεστοί στο κατοχικό καθεστώς απολύονταν και στη θέση τους ορίζονταν οι δάσκαλοι των χωριών. Το φρόνημα όμως των δασκάλων δεν κάμφθηκε από το βάρβαρο ναζιστικό γερμανικό στρατό. Πολλοί δάσκαλοι και δασκάλες πήραν μέρος στην πρωτοπόρο Κρητική Αντίσταση, μέσα από τις αντιστασιακές ομάδες, (καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, Καπετάν Πετρακογιώργη κ.ά.), άλλοι ως μέλη της Εθνικής Οργάνωσης Δολιοφθοράς Πληροφοριών Ε.Ο.Δ.Π. Ηρακλείου-Λασιθίου, άλλοι ως πληροφοριοδότες, άλλοι ως τροφοδότες των αντιστασιακών Οργανώσεων. Το τελικό όμως τίμημα των δασκάλων του νομού Ηρακλείου ήταν ότι, δεκαεπτά δάσκαλοι-παλικάρια στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, δίδοντας τη ζωή τους για τα πανανθρώπινα ιδανικά της ελευθερίας και δημοκρατίας, διδάσκοντας συγχρόνως τους μαθητές τους, την κοινωνία αλλά και τους υπόδουλους λαούς της Ευρώπης, που στέναζαν κάτω από το φασιστικό-ναζιστικό καθεστώς.