Πλουτάρχου Ερωτικός: μία νέα ανάγνωση

Abstract

The present doctoral thesis focuses on the examination of the most important aspects of Plutarch’s philosophical dialogue under the title Amatorius. At the beginning, a concise biography of the author is provided. Its object is to serve as an introduction to the historical context and the philosophical pursuits of the dialogue by revealing how Plutarch’s mental attitude was formed in the varied and bi-cultural (Greek- Roman) environment of the early Empire. In the introduction that follows, a short reference is made of the history of the text, the tradition of the surviving manuscripts and the successive modern editions of the dialogue.In the first and second chapters respectively, the narrative and topographical contexts of the work are presented in detail. The philosophical grounding of the dialogue is analyzed thoroughly in the third chapter. What is underlined here is that the ideas expressed in the Amatorius are mainly based on the platonic erotic doctrine. Important notions, found in the work, that do not occur in Plato are also pointed out proving that Plutarch created an original composition only partly dependent on his philosophical model. In the third chapter extensive reference is made on how stoic philosophy affected the development of the argumentation in the dialogue. Important thinkers of the Stoa and their works are mentioned here, as it is obvious that they served as a source of inspiration in the Amatorius. Next, there is an analysis of the stoic ideas that Plutarch used in order to prove the correctness of his own reasoning. In the same chapter Plutarch’s criticism of the erotic doctrine of the epicurean philosophers is fully presented. The epicurean views were expressed in the dialogue by Zeuxippos of Lacedaemon but this part of the text did not survive because of an extensive lacuna. This loss is used here as a starting point of the reconstruction of Zeuxippos’ speech based on Plutarch’s answer after the lacuna and other epicurean texts, comprising the doctrine of the Garden’s followers on love and marriage. Moreover, it is pointed out that despite Plutarch’s opposition to epicurean teachings, some of their arguments were skillfully used in the work as a means of supporting the dialogue’s main ideas. The object of the fourth chapter of my thesis is the detailed analysis of the rhetoric and philosophic confrontation between the upholders of homoerotic relationships and the supporters of conjugal love. The rhetoric strategies of both sides as well as their ideological background are examined here. It is also proved that the object of the author of the work is not the dispraise of the - widespread in Greek antiquity- institution of pederasty or its abandonment as a means of child forming but the upgrade of the heterosexual relationships and the recognition of their value. Finally, in the fifth chapter, a concise description of the social position of women during the early Roman Imperial times is provided. The way women appear in the Amatorius is also discussed. The focus here is on the main character of the dialogue’s love story, Ismenodora, her personality, her daring initiatives, her off- mainstream actions as well as the two heroines from Gaul, who serve as characteristic examples and documentation on the dialogue’s arguments. At the end of the thesis there is an analytic and extensive bibliography which comprises both the ancient sources and the modern works that have been used in the process of its composition.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει ως αντικείμενό της την εξέταση των σημαντικότερων όψεων του φιλοσοφικού διαλόγου του Πλουτάρχου με τον τίτλο Ἐρωτικός. Στην αρχή παρατίθεται μία σύντομη βιογραφία του Χαιρωνιέως, η οποία εισάγει, από τις πρώτες σελίδες, τον αναγνώστη στο ιστορικό πλαίσιο και στον φιλοσοφικό προβληματισμό του διαλόγου καταδεικνύοντας τους τρόπους με τους οποίους διαμορφώθηκε η πνευματική συγκρότηση του συγγραφέως στο ποικίλο και διπολικό (Ελλάδα- Ρώμη) πλαίσιο της πρώιμης αυτοκρατορικής εποχής. Στην εισαγωγή της διατριβής που ακολουθεί γίνεται σύντομη αναφορά στην ιστορική διαδρομή του κειμένου, στην παράδοση των σωζόμενων χειρογράφων και στην ιστορία των διαδοχικών εκδόσεων του διαλόγου. Στο πρώτο και το δεύτερο κεφάλαιο αντίστοιχα αναλύεται διεξοδικά το αφηγηματικό και το τοπογραφικό πλαίσιο του διαλόγου. Το φιλοσοφικό υπόβαθρο του έργου αναπτύσσεται λεπτομερώς στο τρίτο κεφάλαιο. Τονίζεται σε αυτό η θεμελίωση των ιδεών του κειμένου στην πλατωνική ερωτική θεωρία και επισημαίνονται τα σημεία στα οποία διαφοροποιήθηκε ο Πλούταρχος σε σχέση με το φιλοσοφικό πρότυπό του, οδηγούμενος τελικώς σε μία σύνθεση με έντονη την προσωπική του σφραγίδα. Στο τρίτο επίσης κεφάλαιο αναλύεται η επίδραση της στωικής φιλοσοφίας στην ανάπτυξη των ιδεών του διαλόγου. Αναφέρονται οι διανοητές της Στοάς, των οποίων το έργο αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον Πλούταρχο. Παράλληλα εξετάζονται οι στωικές ιδέες που χρησιμοποιούνται από τον Πλούταρχο ως επιχειρήματα για την απόδειξη δικών του θέσεων. Στο ίδιο κεφάλαιο παρουσιάζεται αναλυτικά η κριτική που ασκείται από τον Πλούταρχο στην ερωτική ιδεολογία των επικουρείων φιλοσόφων. Οι επικούρειες απόψεις ήταν διατυπωμένες στο κείμενο από τον Λακεδαιμόνιο Ζεύξιππο αλλά δε διασώθηκαν λόγω μιας εκτεταμένης lacuna στο κείμενο. Το γεγονός αυτό χρησιμοποιήθηκε εδώ ως αφετηρία για την ανασύσταση του χαμένου λόγου με βάση την απάντηση του Πλουτάρχου, που ακολουθεί τη lacuna και τα κείμενα στα οποία αναπτύσσονται οι θέσεις των οπαδών του Κήπου σχετικά με τον έρωτα και τον γάμο. Στο ίδιο κεφάλαιο επισημαίνεται επίσης ότι, παρά την αντίθεσή του προς τις ιδέες των επικουρείων, ο Πλούταρχος χρησιμοποιεί επιμέρους επιχειρήματα της σχολής τους, προκειμένου να προάγει την αποδεικτική διαδικασία των θέσεών του. Αντικείμενο του τέταρτου κεφαλαίου της διατριβής αποτελεί η λεπτομερής ανάλυση της ρητορικής και φιλοσοφικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στους θιασώτες των ομοφυλοφιλικών δεσμών και τους οπαδούς του συζυγικού έρωτα. Εξετάζονται εδώ οι ρητορικές στρατηγικές των δύο πλευρών καθώς και τις ιδεολογικές καταβολές τους. Καταδεικνύεται ότι επιδίωξη του συγγραφέως δεν ήταν η υποβάθμιση του, διαδεδομένου στην αρχαιότητα, θεσμού της παιδεραστίας ή η απεμπόλησή του ως παιδαγωγικού μέσου αλλά η «αναβάθμιση» και η καταξίωση των ετεροφυλοφιλικών σχέσεων στη συνείδηση των συγχρόνων του. Τέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο της διατριβής παρέχεται μία συνοπτική περιγραφή της κοινωνικής θέσης της γυναικών κατά την πρώιμη ρωμαϊκή αυτοκρατορική εποχή και αναπτύσσεται ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται οι γυναίκες στον Ἐρωτικό. Αναλυτική αναφορά γίνεται στην πρωταγωνίστρια της ερωτικής ιστορίας του διαλόγου, την Ισμηνοδώρα, στη συγκρότηση της προσωπικότητάς της, στις τολμηρές πρωτοβουλίες της, στην ιδιότυπη δράση της αλλά και στις δύο Γαλάτισσες ηρωίδες, οι οποίες χρησιμοποιούνται ως χαρακτηριστικά παραδείγματα (exempla) για την τεκμηρίωση των θέσεων του διαλόγου. Η διατριβή ολοκληρώνεται με την παράθεση εκτενούς και αναλυτικής βιβλιογραφίας, η οποία περιλαμβάνει τόσο τις αρχαίες πηγές όσο και τις σύγχρονες μελέτες που χρησιμοποιήθηκαν για τη συγγραφή της.