Το μορφολογικό σύστημα των βορείων ιδιωμάτων της Καστοριάς: στο φως των σχέσεων διαλεκτολογίας και βαλκανικής γλωσσολογίας

Abstract

The present thesis examines the morphology of the Northern Greek dialects of Kastoria. The main morphological characteristics of these dialects are primarily determined by their position on the Modern Greek dialect continuum (particularly among the Northern Greek dialects) and, at the same time, by their position on the edge of the Slavic dialect chain and their co-existence with these dialects, as well as with the other local Balkan dialects (mainly Aromanian). A substantial number of the peculiarities of the Northern Greek dialects of Kastoria are attributed to this co-existence, which would be otherwise impossible to explain if these dialects were to be isolated from the neighbouring Slavic and other Balkan dialects. This fact to a great extent determines the method of analysis employed in the examination of these dialects, which are also studied in the light of the relationship between Balkan linguistics and dialectology. More specifically, the dialects of Kastoria are studied within the context of Modern Greek dialects, but also as language varieties belonging to the core of the Balkan Sprachbund. This, therefore, constitutes a case in which dialectology meets areal linguistics and, more specifically, a case where Greek dialectology meets Balkan linguistics.This thesis is organised in the following chapters: (1) introduction; (2) the position of the northern Greek dialects of Kastoria among modern Greek dialects; (3) the study of the northern Greek dialects of Kastoria within the context of Balkan linguistics; (4) analysis of the dialects’ nominal system (nouns); (5) analysis of the dialects’ nominal system (adjectives); (6) analysis of the dialects’ pronominal system; (7) analysis of the dialects’ verbal system; (8) word formation, and (9) conclusion. The integration of the Northern dialects of Kastoria among the Modern Greek dialects takes place in successive stages. Their integration in the wider dialect groups which form the main zones into which the Greek language is divided precedes, followed by their integration into smaller zones that emerge from the further division(s) of the basic dialect zones. The dialects under scrutiny belong to the Northern Greek dialects and, specifically, to the southwestern zone of these dialects, and, more specifically, to the narrow group of the Western Macedonian dialects. The morphology of the dialects of Kastoria presents significant morphological isoglosses with the dialects spoken in the neighbouring regions. Phenomena which can be attributed to language contact, based on their geographical distribution, can be divided into three groups: (a) those encountered only in the Northern Greek dialects of Kastoria and, specifically, in a specific sub-group of these dialects spoken in Grammochoria (b) those that extend to neighbouring Western Macedonia dialects and, c) those that enjoy wider distribution and are encountered in other Northern Greek dialects.

Η διατριβή εξετάζει το μορφολογικό σύστημα των βορείων ιδιωμάτων της Καστοριάς. Τα βασικά χαρακτηριστικά των ιδιωμάτων αυτών καθορίζονται κυρίως από τη θέση τους στο συνεχές των νεοελληνικών ιδιωμάτων (ειδικότερα των βορείων ελληνικών ιδιωμάτων) και, παράλληλα, από τη θέση τους στις παρυφές των σλαβικών ιδιωμάτων και τη συνύπαρξη με τα ιδιώματα αυτά, καθώς και με άλλα βαλκανικά ιδιώματα της περιοχής (κυρίως αρωμουνικά). Στη συνύπαρξη αυτή οφείλουν σημαντικό αριθμό από τις ιδιαιτερότητές τους, που είναι αδύνατο να γίνουν κατανοητές, αν απομονώσουμε τα ιδιώματα από τα όμορα σλαβικά και άλλα βαλκανικά ιδιώματα. Το γεγονός αυτό καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και τη μέθοδο ανάλυσης κατά τη εξέταση των ιδιωμάτων αυτών, που εξετάζονται και στο φως των σχέσεων βαλκανικής γλωσσολογίας και διαλεκτολογίας. Συγκεκριμένα, τα ιδιώματα της Καστοριάς εξετάζονται στο πλαίσιο των νεοελληνικών διαλέκτων, αλλά και ως ποικιλίες που ανήκουν στον πυρήνα της βαλκανικής γλωσσικής ένωσης. Πρόκειται δηλαδή για μια περίπτωση όπου η διαλεκτολογία συναντάει τη χωρική γλωσσολογία και, πιο συγκεκριμένα, για μια περίπτωση όπου η ελληνική διαλεκτολογία συναντάει τη βαλκανική γλωσσολογία.Η εργασία περιλαμβάνει τα εξής κεφάλαια: (1) εισαγωγή, (2) η θέση των βορείων ιδιωμάτων της Καστοριάς στο πλαίσιο των νεοελληνικών διαλέκτων, (3) εξέταση των βορείων ιδιωμάτων της Καστοριάς στο πλαίσιο της βαλκανικής γλωσσολογίας, (4) ανάλυση του ονοματικού συστήματος (ουσιαστικό), (5) ανάλυση του ονοματικού συστήματος (επίθετο), (6) ανάλυση του αντωνυμικού συστήματος, (7) ανάλυση του ρηματικού συστήματος, (8) σχηματισμός λέξεων, (9) επίλογος.Η ένταξη των βορείων ιδιωμάτων της Καστοριάς στο πλαίσιο των νεοελληνικών διαλέκτων γίνεται σε επάλληλους κύκλους. Προηγείται η ένταξή τους σε ευρύτερες διαλεκτικές ομάδες, που αντιπροσωπεύουν τις βασικές ζώνες στις οποίες διαιρείται η ελληνική, και ακολουθεί η ένταξη σε μικρότερες ζώνες που προκύπτουν από την περαιτέρω διαίρεση ή διαιρέσεις των βασικών διαλεκτικών ζωνών. Τα ιδιώματα που εξετάζουμε εντάσσονται στα βόρεια ιδιώματα και συγκεκριμένα στη νοτιοδυτική ζώνη των ιδιωμάτων αυτών και ακόμη ειδικότερα στο στενό κύκλο των ιδιωμάτων της Δ Μακεδονίας. Το μορφολογικό σύστημα των ιδιωμάτων της Καστοριάς παρουσιάζει σημαντικά μορφολογικά ισόγλωσσα με τα ιδιώματα των γειτονικών περιοχών. Τα φαινόμενα που οφείλονται σε γλωσσικές επαφές, με βάση τη γεωγραφική τους κατανομή, διακρίνονται σε τρεις ομάδες: (α) αυτά που απαντούν μόνο στα ΒΙ του ν. Καστοριάς και συγκεκριμένα σε μια ομάδα των ιδιωμάτων αυτών, στα Γραμμοχώρια, (β) αυτά επεκτείνονται και σε γειτονικά δυτικομακεδονικά ιδιώματα, (γ) αυτά που έχουν ευρύτερη κατανομή και εμφανίζονται και σε άλλα ΒΙ.Τα ιδιώματα είναι προϊόντα εσωτερικών εξελίξεων και γλωσσικών επαφών. Η έως τώρα έρευνα των ΒΙ υποτίμησε συστηματικά την έρευνα των γλωσσικών επαφών. Η βασική συμβολή της παρούσας διατριβής είναι ότι έδειξε ότι, ιδιαίτερα σε περιοχές έντονων γλωσσικών επαφών, η διαλεκτολογία που αγνοεί τη διάσταση αυτή δε θα μπορέσει να περιγράψει και να ερμηνεύσει ικανοποιητικά μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα αποκλίνοντα χαρακτηριστικά των ιδιωμάτων.