"Φυσικά" τοπία της Ομηρικής Οδύσσειας: διερευνώντας τις δομές και τα όρια των πολιτισμικών εναποθέσεων στην πορεία του νόστου του Οδυσσέα

Abstract

The Homeric Odyssey, an epic structure concerning Odysseus’ Nostos (his return home), survived through epic oral tradition for centuries. Since the term landscape does not exist as a signifier in the Homeric Odyssey, our research aims to reveal ways through which, what we perceive as landscape can be perceived and approached among the epic verses and plot. The doctoral thesis is structured in two parts. The Infrastructure of the Thesis, alias PART I, is where the objective is investigated: we focus on the relation of landscape to its limits. The methodology of a field research scheme is followed, through the investigation of concepts and terms related to landscape. The epistemological fields involved in the Thesis Infrastructure, are among others theory of landscape and ecosystems, philosophy of space, anthropology and philosophy of science. The conceptual tools are the Map and the Traces: after being theoretically approached, they are implemented in the research of the Homeric Odyssey in PART II. The Super-structure, alias PART II, is where the objective is being investigated within the context of the Homeric epic poem. The findings brought about by the introduction of the conceptual tools [Map, Traces] in our reading of the Odyssey, has proven that these tools have been somehow inherent in the Odyssey. We consider Odysseus’ narration as a narrative map, and the enclosed narrations within this map as encapsulated maps. These maps bare traces concerning the way each narrator perceives landscape. These traces appear as conceptual/perceptive traces that have been projected on the described landscapes through narration. On the other hand, landscape itself has been approached as a map creator, which can map through the material accumulations on its surface. Its dwellers and its intruders, as well as the processes which are embedded in a landscape, are mapped through the material traces produced.

Η Ομηρική Οδύσσεια, το έπος που αφορά τον Νόστο του Οδυσσέα, επιβίωσε αρχικά για αιώνες μέσα από την προφορική επική παράδοση. Ο όρος τοπίο δεν υπάρχει ως σημαίνον στην Ομηρική Οδύσσεια: η διατριβή στοχεύει να αναδείξει τρόπους μέσω των οποίων αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως τοπίο μπορεί να ανιχνευτεί και να προσεγγιστεί μέσα από τους επικούς στίχους και την επική πλοκή. Η διατριβή δομείται σε δύο μέρη. Στο ΜΕΡΟΣ Ι, την Υποδομή, αρχικά προσεγγίζεται θεωρητικά το αντικείμενο: το τοπίο σε σχέση με τα όριά του. Η προσέγγιση του αντικειμένου δομείται ως έρευνα πεδίου, μέσω της διερεύνησης εμπλεκόμενων ή/και συναφών με το τοπίο εννοιών. Τα επιστημολογικά πεδία που ενεπλάκησαν στην Υποδομή μεταξύ άλλων άπτονται της θεωρίας του τοπίου και των οικοσυστημάτων, της φιλοσοφίας του χώρου, της ανθρωπολογίας και της φιλοσοφίας της επιστήμης. Τα Εννοιολογικά Εργαλεία, ο Χάρτης και τα Ίχνη, προσεγγίζονται αφενός θεωρητικά στην Υποδομή, και αφετέρου αναδεικνύεται πως δυνάμει αποτελούν ενδογενείς νοητικές συγκροτήσεις της Ομηρικής Οδύσσειας στην Υπερδομή. [ΜΕΡΟΣ ΙΙ]. Στην Υπερδομή αναπτύσσεται η προσέγγιση του αντικειμένου όπως εκφράζεται στο Ομηρικό έπος, μέσω της εισαγωγής στων εννοιολογικών εργαλείων στην ανάγνωση της Οδύσσειας. Αντιμετωπίζουμε την αφήγηση του Οδυσσέα στους Φαίακες ως προφορικό χάρτη, και τον ίδιο ως εμπειρικό χαρτογράφο. Αντιμετωπίζουμε τις εγκιβωτισμένες στην αφήγησή του αφηγήσεις του ιδίου ή άλλων χαρτογράφων ως εγκιβωτισμένους προφορικούς χάρτες. Σε όλους αυτούς τους χάρτες ενυπάρχουν ίχνη από τον τρόπο που ο εκάστοτε χαρτογράφος αντιλαμβάνεται και συγκροτεί την αντίληψή του για το τοπίο. Τα άυλα ίχνη αυτά, εμπεριέχονται στο έπος ως νοητικά/αντληπτικά ίχνη που προβάλλονται στο περιγραφόμενο τοπίο. Αφετέρου, το ίδιο το τοπίο αναδεικνύεται σε χαρτογράφο μέσω των υλικών εναποθέσεων σε αυτό: κάτοικοι και εισβολείς αλλά και οι εγκατεστημένες στο τοπίο διεργασίες, χαρτογραφούνται μέσω των ιχνών που αφήνουν σε αυτό.