Kοινωνικοπολιτικές και θρησκευτικές θέσεις του Eυρωπαϊκού και Nεοελληνικού Διαφωτισμού: Βολταίρος, Μοντεσκιέ, Ρήγας Φεραίος, Ελληνική Νομαρχία: κοινωνιολογική διερεύνηση

Abstract

The aim of the present thesis is the study of Montesquieu’s, Voltaire’s, Rigas Feraios’ and Hellenic Nomarchy’s notions of the three French revolutionary battle cries, that is freedom, equality, brotherhood, in relation to orthodox theology. French and Neohellenic Enlightenment’s structural characteristics were examined so as the treat of the subject can become more understandable. Freedom was exclusively political for Montequieu and it meant that the citizen must be submitted to the state in return for his life’s and his property’s security. State and law coincide and become holy; at the same time, the transcedental is marginalized. Montesquieu suggested the functional distinctiveness of the three powers – executive, judiciary, legislative - and the need for the preservation of balances between the monarch, the nobility and the people. Indirectly, he denied the equality of the social classes because for him the only obtainable pursuit is equality of rights under law. Despite the fact that he was a cosmopolite and an admirer of stoicism Montesquieu contributed to the genesis of nationalism. The collapse of christian faith led European societies to the search of a substitute, that is nationalism. Voltaire introduced deism into France. Freedom for him is mainly freedom from christian faith. He also worked for religious freedom which for him means religious neutrality. Equality of rights under law was the only obtainable pursuit for him, too. According to Voltaire the republic of literature and knowledge, which should replace christian oecumene, would include only the geniuses. For all the other people the “superstitions” of Christianity should suffice. Like Montesquieu, Voltaire was an admirer of cosmopolitanism and stoicism, too. Voltaire believed that humanity is a unity based on ethics and deism. Freedom for Rigas is national. He planned the uprising of the enslaved Greeks, as his aim was to liberate the territory of the Byzantine Empire. In the constitution of his state, Nea Politiki Dioikisi, freedom, equality and brotherhood between citizens are secured, values already secured in his prototype, that is in the jacobin French constitution (1793), although they have a different meaning for Rigas. He was inspired by the roman communal spirit. Despite that, Rigas planned an armed uprising differentiating himself from the Patriarchate. Τhe Patriarchate never accepted a violent overthrow of social piece. Hellenic Nomarchy is a work issued by jacobin revolutionary circles, probably written by a westerner. For the anonymous author only the nomarchic state can secure political freedom among Greeks, after their liberation from the ottoman yoke. The author was extremely antichristian. Finally, according to the orthodox patristic aspect, freedom, equality and brotherhood are rights given by God and not individualistic interests; hence, the expectations of the French people failed to be fulfilled.

Σκοπός της διατριβής είναι η μελέτη των θέσεων των Μοντεσκιέ, Βολταίρου, Ρήγα Φεραίου και Ελληνικής Νομαρχίας σε σχέση με τα συνθήματα της Γαλλικής Επανάστασης, της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφότητας, υπό το φως της ορθόδοξης θεολογίας. Eξετάστηκαν τα δομικά χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού και του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ώστε να διευκολυνθεί η κατανόηση της πραγμάτευσης του θέματος. Aποδεικνύεται ότι για το Μοντεσκιέ η ελευθερία ήταν αποκλειστικά πολιτική και σήμαινε την υποταγή του πολίτη στο κράτος χάριν της ασφάλειας της ζωής και της περιουσίας του. Κράτος και νόμος ταυτίζονται και ιεροποιούνται με παράλληλη περιθωριοποίηση του υπερβατικού. O Μοντεσκιέ εισηγήθηκε τη λειτουργική διακριτότητα των τριών εξουσιών, δικαστικής, εκτελεστικής και νομοθετικής και την ανάγκη διατήρησης των ισορροπιών μεταξύ μονάρχη, ευγενών και λαού, αρνούμενος την εξίσωση των κοινωνικών τάξεων. Ως μόνο εφικτό ζητούμενο πρόβαλε την ισονομία. Αν και κοσμοπολίτης ως θαυμαστής του στωϊκισμού, ο Μοντεσκιέ συνέβαλε καθοριστικά στη γένεση του εθνικισμού. Η κατάρρευση της χριστιανικής πίστης οδήγησαν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες στην αναζήτηση υποκατάστατου, δηλαδή στον εθνικισμό. Ο Βολταίρος υπήρξε εισηγητής του δεϊσμού. Η ελευθερία σήμαινε γι’ αυτόν ελευθερία από τη χριστιανική πίστη. Επίσης, εργάσθηκε για την επικράτηση της θρησκευτικής ελευθερίας, δηλονότι της θρησκευτικής ουδετερότητας. Η ισονομία ήταν και για εκείνον το μόνο εφικτό ζητούμενο. Η παγκόσμια πολιτεία των γραμμάτων και της γνώσης, που κατά το Βολταίρο θα έπρεπε να αντικαταστήσει τη χριστιανική οικουμενικότητα, θα περιελάμβανε μόνο τους ιδιοφυείς. Οι υπόλοιποι άνθρωποι θα έπρεπε να αρκεσθούν στις «δεισιδαιμονίες» του Χριστιανισμού. Θαυμαστής του κοσμοπολιτισμού και του στωϊκισμού, όπως και ο Μοντεσκιέ, ο Βολταίρος θεωρούσε ότι η ανθρωπότητα είναι μία ενότητα βάσει της ηθικής και του δεϊσμού. Η ελευθερία για το Ρήγα είναι εθνική. Σχεδίασε την εξέγερση των υπόδουλων Ελλήνων με στόχο του την απελευθέρωση των εδαφών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στο σύνταγμα του κράτους του, τη Νέα Πολιτική Διοίκηση, κατοχυρώνονται η ελευθερία, η ισότητα και η αδελφοσύνη μεταξύ των πολιτών, αξίες που κατοχυρώνονται στο πρότυπό του, δηλαδή στο ιακωβινικό γαλλικό σύνταγμα (1793), αλλά όχι όπως αποδίδονται από το Ρήγα. Αποδεικνύεται ότι ο Ρήγας ήταν φορέας του κοινοτικού ρωμέϊκου πνεύματος. Όσον αφορά στην ένοπλη εξέγερση, ο Ρήγας διαφοροποιήθηκε από τη γραμμή του Πατριαρχείου, το οποίο ουδέποτε αποδέχθηκε τη βία και την ανατροπή της κοινωνικής ειρήνης. Η Ελληνική Νομαρχία είναι έργο ιακωβινικών επαναστατικών κύκλων, γραμμένο πιθανότατα από Δυτικό. Μόνο το νομαρχικό πολίτευμα για τον ανώνυμο μπορεί να εξασφαλίσει την πολιτική ελευθερία στους Έλληνες, αφού, βέβαια, απαλλαγούν από τον ξένο ζυγό. Ο ανώνυμος ήταν αντιχριστιανικός στο έπακρο. Τέλος, κατά την ορθόδοξη πατερική θεώρηση, η ελευθερία, η ισότητα και η αδελφότητα είναι δίκαια εκ Θεού δοθέντα και όχι ατομικιστικά δικαιώματα. Εξ ου και η αποτυχία πλήρους εκπλήρωσης των προσδοκιών του γαλλικού λαού.