Το έργο της Αρχιτεκτονικής Υπηρεσίας του Δήμου Αθηναίων κατά την περίοδο 1835 – 1912

Abstract

The question on whether the Municipality of Athens contributed positively to the events of modern Athens was attempted to be answered through the systematic analysis of the technical works under taken by the Municipality, of the needs and conditions that imposed them, the design and funding on which they were realized, as well as of their contribution in the city’s function. This research covers the period from the establishment of the Municipality of Athens in 1835 until 1912, when the responsibilities of the Municipalities were to be drastically limited. The year 1866 is an intermediate land mark to this development, as this is when the new elections law was implemented within the context of the 2nd Constitution of 1864, establishing the electionof public officials – an event which considerably influenced the function of the Municipalities.The numerous responsibilities assigned to the Municipality of Athens, without any anticipation for respective funding, were pointless and imprisoned it in never-ending efforts to deal with its needs. The situation was aggravated through the Municipality’s constant dissent with the Government, which on one hand firmly controlled all levels of local administration and on the other, was not assisting the Municipality of Athens. The Municipality considered that the gradual removal of its responsibilities was an attempt to disempower it and to exclude it from crucial decision-making centers. Under these circumstances, it was difficult for the Municipality, despite its desire, to play a decisive role in the city’s configuration.The municipal policy was formed by the fact that the Municipality of Athens did not possess any landed property, combined with its inability to pay the expropriation fees, as well as with the indirect support it offered to its basic voters (native Athenians) on the speculation of the land.When compared to the models it aspired to follow, the Municipality of Athens was generally unable to play a leading role in the city’s general configuration, despite its actual wish to do so. Besides, this was also not all owed by state authority. However, it managed to positively influence developments on smaller scale issues, which were however particularly important for the city’s function as well as for its image. Through the municipal works (infrastructure, building works and embellishments), the Municipality contributed mainly upgrade the quality of living of its residents, which was actually what was requested. Responding to the needs of each era, during the first period of its activity (1835-1866), it focused on the city’s functional issues, while during the second period (1866-1912), through the dynamics offered by direct elections, the Municipality also touched on the city’s physiognomy. Today, after almost one hundred and eighty years, the negative impact of these interventions is evident in the city’s urban planning, although most municipal buildings are landmarks, contributing to the promotion of its historic character. Nowadays, the central administration has modernized infrastructure.

Το ερώτημα εάν συνέβαλλε θετικά ο Δήμος Αθηναίων στο γίγνεσθαι της νεώτερης Αθήνας, επιχειρήθηκε να δοθεί μέσα από τη συστηματική ανάλυση των τεχνικών έργων του Δήμου, των αναγκών και των προϋποθέσεων που τα επέβαλλαν, του σχεδιασμού και της χρηματοδότησης βάσει των οποίων πραγματοποιήθηκαν, όπως και της συμβολής τους στη λειτουργία της πόλης. Η έρευνα καλύπτει χρονικά την περίοδο από τη σύσταση του Δήμου Αθηναίων το 1835, μέχρι το 1912, όταν περιορίστηκαν δραστικά οι αρμοδιότητες των Δήμων. Το 1866 αποτελεί ενδιάμεσο ορόσημο, όταν εφαρμόζεται ο νέος εκλογικός νόμος στο πλαίσιο του Β΄ Συντάγματος του 1864, που καθιερώνει το αιρετόν των δημοτικών αρχόντων, γεγονός που επηρέασε σημαντικά τη λειτουργία των ΔήμωνΗ πληθώρα αρμοδιοτήτων που ανατέθηκαν στο Δήμο Αθηναίων, χωρίς την εξασφάλιση της ανάλογης χρηματοδότησης ήταν ανώφελη και τον εγκλώβισε σε ατέρμονες προσπάθειες αντιμετώπισης των αναγκών του. Επιδεινώθηκε η κατάσταση από τη διαρκή αντιμαχία του με την Κυβέρνηση, που ασκούσε αφ΄ ενός αυστηρό έλεγχο σε όλα τα επίπεδα της τοπικής διοίκησης και αφ΄ ετέρου δεν στάθηκε αρωγός του Δήμου Αθηναίων. Ακολούθησε η σταδιακή αφαίρεση αρμοδιοτήτων από το Δήμο, επιχειρώντας αποδυνάμωση του ρόλου του, και ο αποκλεισμός του από τα αποφασιστικά κέντρα λήψης αποφάσεων. Υπό αυτές τις συνθήκες, ήταν δύσκολο ο Δήμος, όσο και αν το επιθυμούσε, να έχει αποφασιστικό λόγο στη διαμόρφωση της πόλης.Το γεγονός ότι ο Δήμος Αθηναίων δεν είχε στην κυριότητά του κτηματική περιουσία, σε συνδυασμό με την αδυναμία αποζημίωσης των απαλλοτριώσεων αλλά και την έμμεση υποστήριξη που παρείχε στους βασικούς ψηφοφόρους του (γηγενείς Αθηναίους) για την κερδοσκοπία της γης, διαμόρφωσε τη δημοτική πολιτική. Γενικότερα ο Δήμος Αθηναίων δεν μπόρεσε, σε σχέση με τα πρότυπα που προσπάθησε να ακολουθήσει, να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στη γενικότερη διαμόρφωση της πόλης, παρ ότι ο ίδιος το επιθυμούσε. Εξάλλου δεν του το επέτρεψε και η κρατική εξουσία. Κατάφερε όμως να επηρεάσει θετικά την εξέλιξη σε μικρότερης κλίμακας θέματα, τα οποία είχαν εξάλλου ιδιαίτερη σημασία για τη λειτουργία καθώς και για την εικόνα της πόλης. Με τα δημοτικά έργα (υποδομών, κτηριακών έργων και εξωραισμών) συνέβαλλε κυρίως στην αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής των δημοτών, που ήταν και το ζητούμενο. Ανταποκρινόμενος στις ανάγκες κάθε εποχής, την πρώτη περίοδο δραστηριότητάς του (1835-1866) εστίασε στα λειτουργικά θέματα της πόλης, ενώ στη δεύτερη (1866-1912), με τη δυναμική που του παρείχε η άμεση εκλογή, επέδρασε και στη φυσιογνωμία της. Σήμερα, μετά από εκατόν ογδόντα περίπου χρόνια, διαφαίνεται ο αρνητικός αντίκτυπος των επεμβάσεων του, στον πολεοδομικό σχεδιασμό της πόλης, αν και τα δημοτικά κτήρια αποτελούν στην πλειοψηφία τους τοπόσημα, που συμβάλλουν στην ανάδειξη της ιστορικής φυσιογνωμίας της. Οι υποδομές έχουν πλέον εκσυγχρονιστεί, από την κεντρική διοίκηση.