Η ελληνική εξωτερική πολιτική στα Βαλκάνια, 1974-1989

Abstract

This PhD thesis on the Greek foreign policy in Balkans, between 1974 and 1989, deals with both bilateral relations between Greece and the Balkan states and the inter-Balkan relations. Chronologically this thesis consists of two major parts. Part one illustrates the fall of the dictatorship in July 1974 and extends in the period of Konstantinos Karamanlis’s senior and Georgios Rallis’s governance. The second part focuses on the state governance from Andreas Papandreou political party PASOK. Turkey is not included in the Balkan states study. For reasons of economizing on space Greek-Turkish relations could not be incorporated in this study.Each part consists of two sections, the one referring to bilateral relations and the other to inter-Balkan cooperation. In the spectre of bilateral issues, critical issues which concerned the Greek side contacts, such as the Macedonian issue, are also studied. The economic contacts between Greece and the Balkan states constitute a separate section. In part of multilateral cooperation for the period 1974-1981 the focus is on conferences convened for minor policy issues, with the most one important taking place in Athens, 1976. For the period between 1981 and1988 emphasis was placed on the Papandreou initiative for denuclearization of the Balkans, but without failing to refer to conferences for minor policy issues, as well. The Greek opening in the Balkans was favored by the international situation. In 1975 with the Helsinki Act the global recession was a reality. Karamanlis tried to incorporate his movements in the Balkans, under the Helsinki Agreements. Papandreou’s initiatives on denuclearization in the period 1981-1984 were in line with the peace movement in Europe. The inter-Balkan conference in Belgrade, 1988, was an echo of Détente between the two superpowers during the second half of the 80s. The allies of Greece did not disagree with the Balkan policy followed by the country. The Americans had no doubts about Karamanlis’s west orientation and accepted his overture in the Balkans. With Papandreou in the lead, Greek-American relations were cooled mainly because of the denuclearization policy of the Balkans. Moreover, the countries of Western Europe thought that they could benefit from the Greek policy in Balkans, since Greece -as a member of the EEC- would be a springboard for them to increase their influence in the Balkans. At the same time, the USSR favored the Greek movement, since they thought it could create rift in the defensive part of NATO in the Balkans. China finally was positive particularly in multilateral cooperation as according to their belief this would reduce the Soviet influence. In conclusion, for fifteen years the main goal of Greece had been the cultivation of close bilateral relations with the Balkan states. A smaller one, but equally important, was the extent and development of the inter-Balkan cooperation. For the first time, in a politically polarized society, there had been an agreement on the multi-dimensional foreign policy despite individual differences. However, either in order to deal with the Turkish aggression or to search for allies beyond the western World, or even to achieve new economic partnerships, the goal of a multidimensional foreign policy in the Balkans seemed accomplished.

H διδακτορική εργασία σχετικά με την ελληνική εξωτερική πολιτική στα Βαλκάνια μεταξύ 1974 και 1989 πραγματεύεται τόσο τις διμερείς σχέσεις της Ελλάδας με τα βαλκανικά κράτη όσο και τις διαβαλκανικές σχέσεις. Χρονικά, η διατριβή αποτελείται από δύο μεγάλα μέρη. Το πρώτο αρχίζει από την πτώση της δικτατορίας τον Ιούλιο του 1974 και εκτείνεται στην περίοδο διακυβέρνησης του Καραμανλή και του Γεωργίου Ράλλη. Το δεύτερο αφορά τη διακυβέρνηση της χώρας από το ΠΑΣΟΚ του Παπανδρέου. Στα υπό μελέτη βαλκανικά κράτη δεν συμπεριλαμβάνεται η Τουρκία. Για λόγους οικονομίας χώρου τα ελληνοτουρκικά δεν μπορούσαν να αποτελέσουν μέρος της εργασίας. Κάθε μέρος αποτελείται από δύο ενότητες, η μία για τις διμερείς σχέσεις και η άλλη για τη διαβαλκανική συνεργασία. Στα διμερή θέματα μελετώνται επίσης κρίσιμα ζητήματα που απασχόλησαν τις επαφές της ελληνικής πλευράς, όπως το Μακεδονικό. Ξεχωριστή ενότητα αποτελούν οι οικονομικές επαφές της Ελλάδας με τα βαλκανικά κράτη. Στο σκέλος της πολυμερούς συνεργασίας, για την περίοδο 1974-1981 η προσοχή εστιάζεται στις διασκέψεις που συγκλήθηκαν για ζητήματα ήσσονος πολιτικής, με σημαντικότερη αυτή του 1976 στην Αθήνα. Για την περίοδο 1981-1988 βαρύτητα δόθηκε στην πρωτοβουλία του Παπανδρέου για αποπυρηνικοποίηση των Βαλκανίων, δίχως όμως να παραβλέπονται οι συνδιασκέψεις για ζητήματα ήσσονος πολιτικής. Η διεθνής συγκυρία ευνοούσε το ελληνικό άνοιγμα στα Βαλκάνια. Το 1975 με την Πράξη του Ελσίνκι η παγκόσμια Ύφεση ήταν απτό γεγονός. Ο Καραμανλής προσπαθούσε εντάξει τις κινήσεις του στα Βαλκάνια, στο πλαίσιο των συμφωνιών του Ελσίνκι. Οι πρωτοβουλίες του Παπανδρέου για αποπυρηνικοποίηση, την περίοδο 1981-1984, ήταν σύμφωνες με το ειρηνιστικό κίνημα στην Ευρώπη. Η διαβαλκανική διάσκεψη του 1988 στο Βελιγράδι ήταν απόηχος της Ύφεσης μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80. Οι σύμμαχοι της Ελλάδας δε διαφωνούσαν με τη βαλκανική πολιτική που ακολουθούσε η χώρα. Οι Αμερικανοί δεν είχαν αμφιβολίες για το δυτικό προσανατολισμό του Καραμανλή και αποδέχονταν τα ανοίγματά του στα Βαλκάνια. Με τον Παπανδρέου οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις ψυχράνθηκαν κυρίως εξαιτίας της πολιτικής για αποπυρηνικοποίηση των Βαλκανίων. Επιπλέον, οι χώρες της δυτικής Ευρώπης θεωρούσαν πως θα μπορούσαν να έχουν όφελος από τη βαλκανική πολιτική της Ελλάδας, αφού η Ελλάδας -ως μέλος της ΕΟΚ- θα αποτελούσε εφαλτήριο για να αυξήσουν την επιρροή τους στα Βαλκάνια. Την ίδια στιγμή η ΕΣΣΔ έβλεπε με ευχαρίστηση τις ελληνικές κινήσεις, αφού θεωρούσε πως θα μπορούσε να δημιουργηθεί ρήγμα στο αμυντικό σκέλος του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια. Η Κίνα, τέλος, ήταν θετική ιδίως στην πολυμερή συνεργασία αφού θεωρούσε πως θα μειωνόταν η σοβιετική επιρροή. Συμπερασματικά, επί δεκαπέντε χρόνια βασικός στόχος της Ελλάδας ήταν η καλλιέργεια στενών διμερών σχέσεων με τα βαλκανικά κράτη· σε μικρότερο αλλά εξίσου σημαντικό βαθμό ήταν και η ανάπτυξη της διαβαλκανικής συνεργασίας. Για πρώτη φορά, σε μία πολωμένη πολιτικά κοινωνία, υπήρξε συμφωνία για την πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, παρά τις επιμέρους διαφορές. Ωστόσο, είτε για την αντιμετώπιση της τουρκικής προκλητικότητας είτε για την αναζήτηση συμμάχων και πέραν του δυτικού κόσμου, είτε για την επίτευξη νέων οικονομικών συνεργασιών, ο στόχος της πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής στα Βαλκάνια φάνηκε πως επιτεύχθηκε.