Τρίκαλα: η πολεοδομική εξέλιξη από το 1880 έως το 1940: από την oθωμανική περίοδο στο ελληνικό κράτος

Abstract

This thesis analyses the urban transformation and the structure of the city of Trikala, in the period of transition from 1880 to 1940, in relation with the political and socio-economic changes that took place. This time period marks the transition from the Ottoman Empire to the Greek state for the area of Thessaly.At first, the general historical context is analysed, concerning the situation in the area of Thessaly for the area of Thessaly, staring from the late Ottoman period and during the transition from the Ottoman Empire to the Greek state. In addition the way the area of Trikala experienced this transition in researched. Subsequently, the thesis focuses on the city of Trikala. The progress of the investigation brought to surface archival material of city plans, government documents and legislation, related to the entire city, from the period before and after the incorporation of Thessaly to the Greek State but also for the following years until the Interwar period.The thorough processing of the first urban plan- street diagram, that the Greek administration produced in 1885, was able to reveal the form of the Ottoman city. The background of the plan was isolated from later additions, using new design software technologies and uncovered an accurate picture of the Ottoman plan. Through this background and in combination with other archival sources, an attempt is made to analyse the structure of the urban space before the liberation, the phases of the city's development and the distribution of settlements and population. Furthermore, the urban references, like the city centre, the market, the places of religious, economic, social and political interest are analysed, so as to achieve a complete reconstruction of the city's image of the late Ottoman period.Additionally, the directions and the way the fırst urban plan was implemented are analysed, as well as the basic design principles and the way the different groups of citizens and local authorities responded to the plan. Furthermore, the process, which was applied in the case of Trikala, is correlated with those applied by the Greek State in the other cities and with the relevant legislation.A number of revisions and modifications of the first urban plan where dıscovered and brought to light through this study. In combination with the rest of the archival material, they assisted to analyse the practıces followed in the followıng decades, in the area of urban planning. Through the study of the plans of the revisions information arise about the way the city evolved and expanded, but also information about the character of the city and the social changes that have occurred in it. Moreover, conclusions are drawn about the city sanitation, the infrastructure and the building equipment.In 1937 the second urban plan for the city of Trikala was conducted. The background of the plan is of particular interest because it presents the existing image of the city during the Interwar period. Based on this background, the city structure and the changes that happened since the incorporation in the Greek State are analyzed. An assessment is performed of whether and to what extent the plans and the practices of the previous decades were implemented and also of the relation of the theoretical proposals and principles with the implemented situation. The urban plan that is proposed is also taken into account in this study, as it gives the directions of the urban planning in that period.The core of the old city, Varousi, is a significant part of the study. The evolution of this area, the urban plans that concern it and the reasons why the plans were implemented or not are part of the questions investigated through this study. This neighborhood’s structure did not change in the passing of decades, although there were lots of urban planning proposals. Thus the analysis of the area of Varousi does not contribute to the study of the urban evolution of the city. However, the search for the factors and causes, resulted to this stagnancy, is of great interest.

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής με τίτλο «Τρίκαλα: η πολεοδομική εξέλιξη από το 1880 έως το 1940- Από την Οθωμανική περίοδο στο ελληνικό κράτος» είναι η ανάλυση του πολεοδομικού μετασχηματισμού και της δομής της πόλης στην περίοδο της μετάβασης, σε συνδυασμό με τις πολιτικές και κοινωνικο- οικονομικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα.Αρχικά, αναλύεται το γενικό ιστορικό πλαίσιο, που αφορά την κατάσταση στο θεσσαλικό χώρο κατά την όψιμη οθωμανική περίοδο και κατά τη μετάβαση από την οθωμανική κυριαρχία στο ελληνικό κράτος. Μελετάται ο τρόπος που βίωσε η περιοχή των Τρικάλων αυτή τη μετάβαση.Στη συνέχεια η διατριβή επικεντρώνεται στην πόλη των Τρικάλων. Η πορεία της έρευνας οδήγησε σε αρχειακό υλικό σχεδίων, κρατικών εγγράφων και νομοθετημάτων, που αφορούν στο σύνολο της πόλης, για την περίοδο πριν και μετά την ένταξη της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος, αλλά και για την περίοδο των επόμενων ετών, μέχρι τη διαμόρφωση της πόλης του Μεσοπολέμου. Η αναλυτική επεξεργασία του πρώτου ρυμοτομικού διαγράμματος, που συντάχθηκε υπό ελληνική διοίκηση το 1885 δίνει τη μορφή της οθωμανικής πόλης, χάρις στο υπόβαθρο του διαγράμματος, το οποίο με τις σύγχρονες τεχνικές μεθόδους απομονώθηκε από τις μεταγενέστερες επισχεδιάσεις και έδωσε την ακριβή εικόνα του σχεδίου των οθωμανικών χρόνων. Με βάση αυτό το υπόβαθρο και σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες αρχειακές πηγές, επιδιώκεται η ανάλυση της δομής του αστικού χώρου πριν την απελευθέρωση, καθώς και η ανάλυση των φάσεων ανάπτυξης της πόλης στο χώρο και η κατανομή των συνοικιών και του πληθυσμού. Ακόμη, επιδιώκεται η ανάλυση των στοιχείων πολεοδομικής αναφοράς: το κέντρο της πόλης, η αγορά, τα σημεία θρησκευτικού, οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού ενδιαφέροντος, ώστε να επιτευχθεί η πληρέστερη ανασύσταση της εικόνας της πόλης της όψιμης οθωμανικής περιόδου. Στη συνέχεια, αναλύεται η εφαρμογή και οι κατευθύνσεις του πρώτου ρυμοτομικού διαγράμματος. Αναλύονται οι βασικές αρχές σχεδιασμού, ο τρόπος που αντιμετώπισαν οι διάφορες ομάδες πολιτών και οι τοπικές αρχές τις κατευθύνσεις που έδινε το σχέδιο. Ακόμη, συσχετίζονται οι πρακτικές που ακολουθήθηκαν στην περίπτωση των Τρικάλων, με αυτές που εφάρμοσε το ελληνικό κράτος στις υπόλοιπες πόλεις και με τη σχετική νομοθεσία που είχε θέσει σε ισχύ.Ένα πλήθος αναθεωρήσεων και τροποποιήσεων που υπέστη το αρχικό διάγραμμα ανευρέθησαν και έρχονται στο φως μέσω της παρούσας μελέτης. Σε συνδυασμό με το υπόλοιπο αρχειακό υλικό οδήγησαν στην ανάλυση των πρακτικών που ακολουθήθηκαν τις επόμενες δεκαετίες στον τομέα του πολεοδομικού σχεδιασμού. Μέσα από την μελέτη των διαγραμμάτων των τροποποιήσεων και των αναθεωρήσεων, προέκυψαν πληροφορίες για τον τρόπο που εξελίχθηκε και επεκτάθηκε ο πολεοδομικός ιστός, αλλά και στοιχεία για την ερμηνεία του χαρακτήρα της πόλης και των κοινωνικών αλλαγών που συντελέστηκαν σε αυτή. Ακόμη, προέκυψαν συμπεράσματα για την προσπάθεια εξυγίανσης της πόλης, τη δημιουργία υποδομών και κτιριακού εξοπλισμού. Το 1937 εκπονήθηκε το δεύτερο ρυμοτομικό διάγραμμα της πόλης των Τρικάλων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η επεξεργασία του διαγράμματος ως προς το υπόβαθρό του, καθώς δίνει την υλοποιημένη εικόνα της πόλης για την περίοδο του Μεσοπολέμου. Με βάση αυτό το υπόβαθρο, αναλύεται η δομή της πόλης και η εξέλιξη που μεσολάβησε από την ένταξη στο ελληνικό κράτος μέχρι το Μεσοπόλεμο. Αξιολογείται το αν και σε ποιο βαθμό εφαρμόστηκαν τα σχέδια και οι πρακτικές των προηγούμενων δεκαετιών και ποια ήταν η σχέση των προτάσεων και των αρχών που εξαγγέλθηκαν σε θεωρητικό επίπεδο με την υλοποιημένη κατάσταση. Η πρόταση του ρυμοτομικού διαγράμματος αποτελεί επίσης τμήμα της μελέτης, καθώς δίνει τις κατευθύνσεις της περιόδου του Μεσοπολέμου, όσον αφορά τον πολεοδομικό σχεδιασμό. Το Βαρούσι, ως ο πυρήνας της αρχικής πόλης, που στη συνέχεια χαρακτηρίστηκε ως η «παλαιά πόλη» αποτελεί σημαντικό τμήμα της έρευνας. Η εξέλιξη αυτής της περιοχής, οι προτάσεις των ρυμοτομικών διαγραμμάτων που την αφορούν και το πώς και για ποιους λόγους τελικά εφαρμόστηκαν ή όχι, αποτελεί τμήμα της προβληματικής της έρευνας. Ο πολεοδομικός ιστός της συνοικίας παρέμεινε στάσιμος στο πέρασμα των δεκαετιών, παρά τις προτάσεις που υπήρξαν, γεγονός που την καθιστά στείρα στο πεδίο μελέτης της πολεοδομικής εξέλιξης της πόλης. Όμως έχει ενδιαφέρον η αναζήτηση των παραγόντων και των αιτιών που οδήγησαν σε αυτή τη στασιμότητα, παρά τα σχέδια που προτάθηκαν.