Μεταπτυχιακές σπουδές στις επιστήμες αγωγής και εκπαίδευσης (1989-2008): η αποτύπωση της έρευνας και η συγκρότηση του αντίστοιχου επιστημονικού πεδίου στην Ελλάδα

Abstract

In Greece, the different branches of teaching instruction and the related sciences all come under the general term of Sciences of Pedagogy. In recent years, newer hybrid fields have appeared that have contributed to the further study of educational phenomena, which are grouped together as Sciences of Education. The sum of all these disciplines forms the multidisciplinary body of the Sciences of Pedagogy and Education, constituting a broad scientific area which not only shares a common object of study, but also has institutional recognition. An attempt has been made over the last several years to establish it as a uniform discipline, and a distinct scientific field. The present thesis focuses on presenting and examining the characteristics of this research area, identifying the objects of study, and distinguishing its diverse epistemological status. The objective was to investigate the open research question on the disciplinarization of the Sciences of Pedagogy and Education in Greece. The study material was comprised of Doctoral theses and Master’s dissertations completed over a twenty-year period through the Postgraduate Studies Programmes of all the Pedagogical Departments and the Education Sections of the Faculties of Philosophy of the Greek Universities. The research was conducted in three phases. The first phase aimed to present and examine the characteristics of educational research by collating a list of titles of the theses and dissertations applying the census method of data collection. In the second phase, the objects of study of the Sciences of Pedagogy and Education were identified through the use of content analysis, on whose basis the material was processed in two stages. The first stage comprised of drawing up a table of the disciplines by categorizing a representative sample into scientific areas. In the second stage, the grounded theory method was used to map the research topics. In the final third phase of the study, the doctoral theses were classified based on the specific characteristics of the methodological framework. The preliminary findings indicated that in the new millennium there is a rapidly emerging scientific field, which seems to be developing to a great extent in the three biggest Greek universities, particularly in the related Departments of the National and Kapodistrian University of Athens. Based on the findings from the second phase, it appears that the Sciences of Pedagogy and Education in Greece are a relatively restricted (“closed”) research field, which is more focused on educational practice and its dimensions, rather than on education as an institution and its operation within a particular social context. There does not yet appear to be an integrated crucial number of disciplines that could be placed under the “umbrella” term of Sciences of Education alongside the more traditional Sciences of Pedagogy. The study results showed that most interest in the research topics in this field primarily focuses on three broad subject areas. These are: teaching content “what is taught”, educational practice (teaching) “how it is taught”, and the receivers “who is being taught”. Finally, regarding the methodological framework, the findings showed that the dominant research approaches were the interpretive and empirical perspectives. At the same time, there was extensive use of the methods of firstly a descriptive followed by a synthetic/historical research design, while exploratory research and methods of review were by far the most widespread.

Τα τελευταία χρόνια τους παραδοσιακούς και στενά συνεργαζόμενους κλάδους της Παιδαγωγικής, συνεργασία που εκδηλώνεται με τον όρο Επιστήμες της Αγωγής, επιχειρούν να συντρέξουν νεότερα υβριδικά πεδία, τα οποία συχνά στεγάζονται κάτω από τον όρο Επιστήμες της Εκπαίδευσης. Το σύνολο αυτών των επιστημονικών κλάδων που απαρτίζει το πολυεπιστημονικό σώμα των Επιστημών Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΕπΑΕ) συνιστά έναν ευρύ επιστημονικό χώρο με κοινό αντικείμενο μελέτης αλλά και θεσμική αναγνώριση, ο οποίος επιχειρεί να καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα τόσο ως ενιαίο γνωστικό αντικείμενο όσο και ως διακριτό επιστημονικό πεδίο. Στην παρούσα διατριβή εστιάζουμε το ενδιαφέρον μας στην αποτύπωση της ταυτότητας αυτού του ερευνητικού χώρου, στην οριοθέτηση του αντικειμένου του αλλά και στον προσδιορισμό του διαφοροποιημένου επιστημολογικού του στίγματος με σκοπό την διερεύνηση του ανοιχτού ερευνητικού ερωτήματος της συγκρότησης των ΕπΑΕ στην Ελλάδα. Ως υλικό μελέτης χρησιμοποιήθηκαν οι διδακτορικές διατριβές και οι μεταπτυχιακές εργασίες που έχουν «παραχθεί» σε ένα βάθος εικοσαετίας μέσα από την διαδικασία των μεταπτυχιακών σπουδών στις πανεπιστημιακές δομές που κατά τεκμήριο θεραπεύουν το επιστημονικό πεδίο, δηλ. στα Παιδαγωγικά Τμήματα και τους Τομείς Παιδαγωγικής. Η έρευνα αναπτύχθηκε σε τρεις φάσεις. Στην πρώτη φάση της, προκειμένου να αποτυπωθεί η «ταυτότητα» της εκπαιδευτικής έρευνας, επιλέχθηκε η απογραφική ερευνητική προσέγγιση με την οποία συλλέχτηκαν τα ερευνητικά δεδομένα, δηλ. καταρτίστηκε ο κατάλογος των τίτλων των διδακτορικών και μεταπτυχιακών εργασιών που έχουν εκπονηθεί στο επιλεγμένο χρονικό εύρος. Στη δεύτερη φάση, προκειμένου να προσδιοριστεί το αντικείμενο της έρευνας των ΕπΑΕ, χρησιμοποιώντας την μέθοδο της ανάλυσης περιεχομένου πραγματοποιήσαμε μια επεξεργασία του υλικού σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο, ταξινομήσαμε ένα εκτεταμένο και αντιπροσωπευτικό δείγμα των τεκμηρίων σε επιστημονικές περιοχές με σκοπό να καταρτιστεί ο πίνακας των επιστημών που συγκροτούν το πεδίο. Στο δεύτερο στάδιο, χρησιμοποιώντας την τεχνική που αντλεί από την μέθοδο της εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας επιχειρήσαμε με βάση το ίδιο δείγμα μια χαρτογράφηση του θεματικού του αντικειμένου. Τέλος, στην τρίτη φάση της έρευνας, προκειμένου να επιδιωχθεί ο καθορισμός του επιστημολογικού και μεθοδολογικού πλαισίου της παιδαγωγικής και εκπαιδευτικής έρευνας, μέρος του επιλεγμένου από την προηγούμενη φάση δείγματος τεκμηρίων το οποίο αφορά μόνο στις διδακτορικές διατριβές, ταξινομήθηκε με βάση τα ερευνητικά και μεθοδολογικά του χαρακτηριστικά. Τα αποτελέσματα της πρώτης επεξεργασίας των δεδομένων έδειξαν έναν επιστημονικό χώρο, ο οποίος φαίνεται να τελεί υπό καθεστώς έντονης ανάπτυξης ιδιαίτερα με την αλλαγή της χιλιετίας και ο οποίος αναπτύσσεται σε μεγάλο βαθμό στα τρία μεγάλα Πανεπιστήμια της χώρας και ιδιαίτερα στα σχετικά Τμήματα του ΕΚΠΑ. Με βάση τα ευρήματα από την δεύτερη φάση επεξεργασίας φαίνεται ότι οι ΕπΑΕ στην Ελλάδα αποτελούν ένα σχετικά «κλειστό» επιστημονικό πεδίο, το οποίο είναι μάλλον επικεντρωμένο ερευνητικά στην εκπαιδευτική πράξη (παιδαγωγικοί κλάδοι και διδακτικές) και τις διαστάσεις της παρά στην έρευνα που εξετάζει την εκπαίδευση ως θεσμό (Συγκριτική Παιδαγωγική – Εκπαιδευτική Πολιτική) και την λειτουργία της μέσα στο συγκεκριμένο κάθε φορά πλαίσιο (Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης). Δεν φαίνεται συνεπώς ακόμα (τουλάχιστο σε ό,τι αφορά στην έρευνα που διεξάγεται στα Τμήματα, τα οποία η συγκεκριμένη διατριβή εξέτασε) η συγκρότηση μιας κρίσιμης μάζας επιστημονικών κλάδων που θα μπορούσαν να στεγαστούν κάτω από την «ομπρέλα» του όρου Επιστήμες της Εκπαίδευσης. Σε ό,τι αφορά στην χαρτογράφηση των ερευνητικών θεμάτων, τα αποτελέσματα κατέδειξαν ότι το ερευνητικό ενδιαφέρον των ΕπΑΕ στην Ελλάδα περιστρέφεται κατά κύριο λόγο γύρω από τρεις ευρείες θεματικές περιοχές, οι οποίες είναι το περιεχόμενο της διδασκαλίας «τι», η εκπαιδευτική πράξη (διδασκαλία) «πώς» και οι εκπαιδευόμενοι «σε ποιον». Τέλος σε ό,τι αφορά στην σκιαγράφηση του επιστημολογικού και μεθοδολογικού χάρτη τους τα αποτελέσματα ανέδειξαν ως κυρίαρχες τις ερμηνευτικές και τις εμπειρικές ερευνητικές προσεγγίσεις, οι οποίες πάντως φαίνεται να υποχωρούν εξελικτικά υπέρ των μικτών προσεγγίσεων. Παράλληλα εκτεταμένη εμφανίζεται η χρήση κατά πρώτο λόγο των περιγραφικών και κατά δεύτερο των συνθετικών ή ιστορικών ερευνητικών σχεδίων ενώ οι πλέον διαδεδομένες ερευνητικές μέθοδοι είναι η διερευνητική και η μέθοδος της επισκόπησης.