Η καλλιτεχνική σχολή της Καστοριάς κατά τον 14ο αιώνα

Abstract

The subject of the present thesis concerns the effort to substantiate the existence of an art school in Kastoria during the 14th century. The study of the painting creation of Kastorian artists throughout the 14th century designates the admirable continuity through time. Unfortunately, some inscriptions in decorated monuments have not been saved, rendering their precise dating difficult. However, this gap is filled by the stylistic analysis, which tracks the evolutionary course of artists and, regardless of any changes in power, introduces the aspect of their devotion to the strong cultural tradition of the city as the dominant feature. The authenticity of these features is cast into doubt due to the enigmatic period between the fourth and fifth decades of the 14th century. This doubt is repealed by the study of the paintings which are nowadays found in neighboring countries, and the questions raised receive credible answers, since comparisons are made among the works of painters from different centers, which had been operating in the same era.The particular features of the painting school of Kastoria is its pictorial language with the distinctive portrait data, its iconographic themes which are based on independent processing because of the need to find answers to sensitive issues, the use of texts to create representations that reflect and serve a particular anthropological model placing emphasis on the defense of orthodoxy.The comprehension of the evolution of 14th century painting is dependent on the political, administrative, social and ecclesiastical conditions, which are under study. The effect of the specific factors on creation is associated with the location, the establishment time of monuments and the social status of the owners. Within this background, what is examined is the relationship between the Kastorian artists’ work and the social context.With the aim of indicating better the source and origin of the style as well as the nature of painting itself, the cultural heritage of Kastoria is also presented, which the artists were referring to. Subsequently, besides the material presentation and analysis, the identification of the developmental course of the school, which is monitored through the relation of monuments to cultural heritage, is of supreme significance. Testimonies with regard to the special moments of painters are included in programs run by monastic institutions, which deduce the rich reflection on the coverage of intellectual and artistic concerns.

Το θέμα της παρούσας διδακτορικής διατριβής αφορά στην προσπάθεια τεκμηρίωσης για την ύπαρξη καλλιτεχνικής σχολής στην Καστοριά κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα. Η μελέτη της ζωγραφικής δημιουργίας των καστοριανών καλλιτεχνών του 14ου αιώνα αναδεικνύει την θαυμαστή συνέχεια μέσα στο χρόνο. Ορισμένα διακοσμημένα μνημεία δυστυχώς δεν διασώζουν επιγραφές, καθιστώντας εκ των πραγμάτων δύσκολη την ακριβή χρονολόγησή τους. Ωστόσο, το κενό αυτό έρχεται να καλύψει η τεχνοτροπική ανάλυση, η οποία παρακολουθεί την εξελικτική πορεία των καλλιτεχνών και ανεξάρτητα από τις αλλαγές στην εξουσία εισάγει ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό το στοιχείο της αφοσίωσης τους στην ισχυρή πολιτιστική παράδοση της πόλης. Η αυθεντικότητα αυτών των χαρακτηριστικών τίθεται σε αμφιβολία, λόγω της αινιγματικής περιόδου της τέταρτης και πέμπτης δεκαετίας του 14ου αιώνα. Η αμφιβολία αίρεται με την μελέτη των ζωγραφικών συνόλων που βρίσκονται σήμερα σε γειτονικές χώρες, και τα τιθέμενα ερωτήματα λαμβάνουν αξιόπιστες απαντήσεις, μιας και γίνονται οι συγκρίσεις με τα έργα ζωγράφων από διαφορετικά κέντρα, που λειτουργούν την ίδια χρονική περίοδο. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής σχολής της Καστοριάς είναι, η εικαστική της γλώσσα με τα ξεχωριστά προσωπογραφικά δεδομένα, τα εικονογραφικά θέματα που στηρίζονται σε αυτόνομη επεξεργασία, λόγω της ανάγκης εξεύρεσης απαντήσεων σε ευαίσθητα ζητήματα, η χρήση κειμένων για την δημιουργία των παραστάσεων που εκφράζουν και εξυπηρετούν ένα συγκεκριμένο ανθρωπολογικό πρότυπο με έμφαση στην υπεράσπιση της ορθοδοξίας.Η κατανόηση της εξέλιξης της ζωγραφικής του 14ου αιώνα εξαρτάται από τις πολιτικές, διοικητικές, κοινωνικές και εκκλησιαστικές συνθήκες, οι οποίες μελετώνται. Η επίδραση των συγκεκριμένων παραγόντων στη δημιουργία σχετίζεται με τη θέση, το χρόνο ίδρυσης των μνημείων και την κοινωνική τάξη των κτητόρων. Πάνω σ’ αυτό το πλαίσιο εξετάζεται η σχέση του έργου των καλλιτεχνών της Καστοριάς με το κοινωνικό περιβάλλον. Στην κατεύθυνση να υποδειχθεί καλύτερα η πηγή και η καταγωγή της τεχνοτροπίας και η φύση της ίδιας της ζωγραφικής, παρουσιάζεται και η πολιτιστική κληρονομιά της Καστοριάς, στην οποία ανέτρεχαν άμεσα οι καλλιτέχνες. Στη συνέχεια, πέρα από την παράθεση του υλικού και την ανάλυση του, σημαντική θέση καταλαμβάνει και ο προσδιορισμός του αναπτυξιακού δρόμου της σχολής, ο οποίος παρακολουθείται μέσω της σχέσης των μνημείων με την πολιτισμική κληρονομιά. Μαρτυρίες για τις ξεχωριστές στιγμές των ζωγράφων, περιλαμβάνονται στα προγράμματα μοναστηριακών ιδρυμάτων, όπου διαπιστώνεται ο πλούσιος προβληματισμός για την κάλυψη των πνευματικών και καλλιτεχνικών ανησυχιών.