Αυσονίου, Ex Graeco traducta

Abstract

The present essay focuses its structure in two basic parts: in the first one, the introductory, Ausonius enters not only the long tradition of translation, which was invented by the Romans due to their will for creating national literature, but also the tradition of epigram as its top representative during the 4th century A.D. After the presentation of the bibliographical tools and the aims of this essay, follows the examination of the preexisting Greek Anthologies that Ausonius used to draw his inspiration: the conclusion deduced is the existance of a 4th century Greek Anthology, now lost, that Ausonius systematically used in order to find the material to be translated. In the second part, is being elaborated the main subject of this essay, which consists of a multilevel examination of Ausonius' rendering theory and praxis through the comparison of his ex Graeco traducta epigrams with their Greek models. Ausonius' ex Graeco traducta epigrams, that is those 'translated' by the poet from Greek to Latin, are scattered in three poetical collections: Epigrammata de diversis rebus, Epitaphia heroum qui bello Troico interfuerunt and Eclogarum liber. It is the first time in bibliography that the ex Graeco traducta from the three collections mentioned above are gathered and examined entirely as a whole. It is also innovative that this essay offers a thematic grouping of these epigrams. Then, follows the first thematic axis of the present essay, which is the intensive comparison of the ex Graeco traducta with their Greek originals in level of style and content: the conclusion extracted is revealing for Ausonius as man of poetry and literature, who enters a dialectical game with his previous poetical tradition, each time being more or less close to his Greek model. The second, finally, axis of the essay consists of the effort to be proved that in his ex Graeco traducta epigrams Ausonius introduces a romanisation of ideas both in level of style and content, by using various rendering techniques: through the emphatic use of dialogue, the targeted choice of names, the display of his literary tastes and education, as well as the additional information that does not exist in the Greek original, Ausonius attempts successfully to present to his reader the text as if it were written from the beginning in his own language and culture.

Η παρούσα μελέτη έχει δομηθεί σε δύο κύρια μέρη. Στο πρώτο, το εισαγωγικό, ο Αυσόνιος εντάσσεται στη μακρά παράδοση της μετάφρασης, που ξεκίνησε από τους ίδιους τους Ρωμαίους, λόγω της ανάγκης τους για λογοτεχνική δημιουργία, αλλά και στην παράδοση του επιγράμματος ως ο κορυφαίος εκπρόσωπός του κατά την αναλαμπή που γνώρισε το λογοτεχνικό αυτό είδος τον 4ο μεταχριστιανικό αιώνα. Μετά από την παρουσίαση των βιβλιογραφικών εργαλείων και των στόχων της μελέτης, ακολουθεί η διερεύνηση των ελληνικών Ανθολογιών που προϋπήρχαν του Αυσονίου και στις οποίες ο ποιητής ανέτρεξε για να αντλήσει το προς μετάφραση υλικό του: η ύπαρξη μίας ελληνικής Ανθολογίας του 4ου αιώνα, σήμερα χαμένης, την οποία χρησιμοποίησε συστηματικά ο Αυσόνιος πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Στο δεύτερο μέρος αναπτύσσεται πολυεπίπεδα το βασικό αντικείμενο της μελέτης, που είναι η εξέταση της μεταφραστικής θεωρίας και πράξης του Αυσονίου, όπως αυτές αναδεικνύονται μέσα από την αντιπαραβολή των ex Graeco traducta επιγραμμάτων του με τα ελληνικά τους πρότυπα. Τα ex Graeco traducta επιγράμματα του Αυσονίου, δηλαδή αυτά που ο ποιητής επέλεξε να 'μεταφέρει' στη λατινική γλώσσα αξιοποιώντας μεταφραστικά αντίστοιχα ελληνικά ποιήματα, εντοπίζονται διάσπαρτα σε τρεις μεγάλες συλλογές του αυσόνειου corpus: στα Epigrammata de diversis rebus, στα Epitaphia heroum qui bello Troico interfuerunt και στο Eclogarum liber. Στην παρούσα εργασία για πρώτη φορά συγκεντρώνονται και εξετάζονται συνολικά τα ex Graeco traducta και των τριών συλλογών που προαναφέρθηκαν· προς την κατεύθυνση της κατά το δυνατόν καλύτερης κάλυψης και μελέτης αυτού του υλικού επιχειρήθηκε μία θεματική κατηγοριοποίησή του, με το έδαφος για μία τέτοια ερευνητική οπτική να αποδεικνύεται ιδιαίτερα γόνιμο. Στη συνέχεια, πραγματώνεται αναλυτικά ο πρώτος άξονας της παρούσας μελέτης, δηλαδή η σύγκριση των λατινικών μεταφρασμάτων με τα ελληνικά πρωτότυπα ποιήματα σε επίπεδο μορφής, ύφους, περιεχομένου, και το συμπέρασμα που εξάγεται είναι αποκαλυπτικό για τον λογοτέχνη και μεταφραστή Αυσόνιο, ο οποίος εισέρχεται σε ένα διαλεκτικό παιχνίδι με την προγενέστερη ποιητική παράδοση, αποδίδοντας άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο πιστά τα ελληνικά του πρότυπα. Δεύτερος, τέλος, άξονας της μελέτης είναι να καταδειχθεί πως με τα επιγράμματά του ο Αυσόνιος στοχεύει σε μία μεταφραστική οικείωση εισάγοντας έναν εκρωμαϊσμό όχι μόνο μορφής, αλλά και περιεχομένου, μέσα από τη χρήση ποικίλων μεταφραστικών τεχνικών: με την εμφατική χρήση του διαλόγου, την αξιοποίηση των υφολογικών μέσων της ρητορικής, τη στοχευμένη επιλογή ονομάτων και γεωγραφικών προσδιορισμών, την επίδειξη των λογοτεχνικών του προτιμήσεων και γνώσεων, καθώς και την προσθήκη πληροφοριών που απουσιάζουν από το πρωτότυπο κείμενο, ο Αυσόνιος επιχειρεί με επιτυχία να παρουσιάσει στο λόγιο κοινό του τα μεταφρασμένα πια επιγράμματα ως δημιούργημα του δικού του γλωσσικού και πολιτιστικού υποβάθρου.