Εξάρχεια 1974 – 2004: σχεδιάσματα μιας Ντελεζιανής γεωγραφίας

Abstract

The dissertation presents an attempt to investigate the ways in which Exarchia, historical neighborhood of the Athenian center, adopted, gradually during the “Metapolitefsi” period, the disrepute of a dangerous, lawless ghetto combined with the (positive or negative, depending on the position of enunciation) role of the epicenter of “resistance to power”. In order to build the appropriate tools to approach the subject, the dissertation’s first part looks into the relation between power and space from a theoretical standpoint. Its main philosophical reference is the work of Gilles Deleuze in its ontological dimension, combined with Michel Foucault’s work on power/knowledge and the subject. In this context, the second part of the dissertation focuses on forming in parallel, both a proper viewpoint for the field and object of study based on the Deleuzian concept of “assemblage”, and a methodology for its approach based mainly on discourse analysis of the Greek daily press. The third, analytical section of the study comprises three parts. The first one presents the gradual emergence of “Exarchia” during the first years after the “metapolitefsi” (polity change), both an object of multiple and antagonistic discourses that nevertheless contribute to a quasi-stable ideological-political formation, and a component of a series of spatial practices, claims and (re)arrangements. The second analytical part examines the consolidation of “Exarchia” as marginal social and political space, through both the elevation of its (sub) cultural bearings (squats, punk/rock subcultures), and the detailed examination of the “violent” mid-80’s starting with the police “Operation Virtue” and concluding with the (controversial, and eventually cancelled) “urban renewal” plan for the neighborhood. The last and final part presents, in a more succinct way, the long period up to the 2004 Olympics, during which “Exarchia”, despite their consolidated characteristics as an object of public discourse, continue to mutate actualizing (antagonistic or complementary, successively or simultaneously) tendencies of convolution and introversion (territorialization) on the one hand, and dissolution and/or geographical expansion/dispersion (deterritorialization) on the other, all in a milieu of neoliberal spatial adjustments.

Η διατριβή αποτελεί μια απόπειρα διερεύνησης των τρόπων με τους οποίους τα Εξάρχεια, μια ιστορική συνοικία του Αθηναϊκού κέντρου, απέκτησαν σταδιακά μετά τη μεταπολίτευση τη φήμη του επικίνδυνου, ανομικού γκέτο σε συνδυασμό με τον, θετικό ή αρνητικό ανάλογα με τη θέση εκφοράς, ρόλο της εστίας της «αντίστασης στην εξουσία». Προκειμένου να συγκροτηθούν τα εργαλεία προσέγγισης του ζητήματος, το πρώτο μέρος της διατριβής διερευνά τη σχέση εξουσίας και χώρου από θεωρητική άποψη, με κύρια φιλοσοφική/θεωρητική αναφορά την οντολογική διάσταση του έργου του Gilles Deleuze σε συνδυασμό με τις επεξεργασίες του Michel Foucault. Με βάση αυτά, στο δεύτερο μέρος διαμορφώνονται παράλληλα, τόσο μια οπτική για το πεδίο/αντικείμενο της έρευνας, βασισμένη στην ντελεζιανή έννοια του «συναρμολογήματος», όσο και μια μεθοδολογία προσέγγισής του βασισμένη κυρίως στην ανάλυση λόγου του ημερήσιου τύπου. Το τρίτο, καθαυτό ερευνητικό, σκέλος της διατριβής αποτελείται από τρία μέρη. Στο πρώτο εξ αυτών παρουσιάζεται η σταδιακή ανάδυση των «Εξαρχείων» κατά την περίοδο της πρώιμης μεταπολίτευσης, τόσο ως αντικειμένου πολλαπλών και ενίοτε ανταγωνιστικών λόγων που όμως συντείνουν στη διαμόρφωση ενός οιονεί σταθερού ιδεολογικο-πολιτικού σχηματισμού, όσο και ως συνιστώσας μιας σειράς χωρικών πρακτικών, διεκδικήσεων και αναδιατάξεων. Στο δεύτερο ερευνητικό μέρος εξετάζεται η παγίωση των «Εξαρχείων» ως περιθωριακού κοινωνικού και πολιτικού χώρου, τόσο μέσω της ανάδειξης των (υπο-) πολιτισμικών του συναφειών (καταλήψεις, ροκ υποκουλτούρες), όσο και από τη λεπτομερή εξέταση της «ταραγμένης» διετίας 1984-86 που ξεκίνησε με τις επιχειρήσεις «Αρετή» και κατέληξε στο (αμφιλεγόμενο, και τελικά ματαιωθέν) σχέδιο πολεοδομικής ανάπλασης της περιοχής. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος, παρουσιάζεται πιο συνοπτικά η επόμενη μακρά περίοδος έως το 2004, κατά την οποία τα «Εξάρχεια», παρά τα εν πολλοίς παγιωμένα χαρακτηριστικά τους ως αντικείμενο του δημόσιου λόγου, εξακολουθούν να μεταλλάσσονται υλοποιώντας (ανταγωνιστικές ή συμπληρωματικές, διαδοχικά ή ταυτόχρονα) τάσεις συσπείρωσης ή εσωστρέφειας (εδαφικοποίησης) απ’ τη μια πλευρά, και διάλυσης, αποδιάρθρωσης ή εδαφικής εξάπλωσης/διασποράς (απεδαφικοποίησης) από την άλλη, σε ένα περιβάλλον νεοφιλελεύθερων χωρικών προσαρμογών.