Μελέτη σκελετικών ευρημάτων αρχαιολογικών ανασκαφών από τη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου και το αρχαίο Κάλλιο Φωκίδος, στη βάση ανθρωπολογικών και παλαιοπαθολογικών παρατηρήσεων

Abstract

The first section of this thesis, called “Theoretical Introduction”, provides informations about the human skeleton and dentition.The second section, called “Purpose”, determines the main objective of this thesis.The third section, called “Material”, explains the origin of the bones, ie the Ancient Kallion (4th cent. BC) and the Medieval Rhodes - DEPOS (14th-15th cent. AD), gives historical information on these areas, and mentions its obtainment by the author.The fourth section, called “Methodology”, describes the methods used for this study, which refers to the “General Procedure”, the “Standard Methodology” determining sex, age and minimum number of individuals (MNI), the “Supplementary Methodology” estimating stature and radiography, the “Specific Methodology” graduating osteophytes and periodontitis, and studying histological thin sections with both decalcified and hard tissue.The fifth section presents the Results in detail, while also Discussing them in parallel. The bones or their fragments, and the teeth, are identified in sorted tables, where each entry includes sex, age, pathological data, and congenital features. The MNI is calculated in text form for each grave, the assessment of sex and age are reasoned, the stature is estimated, when possible, the pathology of each individual is briefly mentioned referring to the corresponding photos, and each disease is discussed separately and uniquely in this text. This section is divided into three subsections: the human bones of ancient Kallion, the animal bones of ancient Kallion, and the human bones of DEPOS.The sixth section contains the General Conclusions, as follows: A) the human skeletal material of ancient Kallion originates from nine (9) graves with a total MNI of twenty-six (26) individuals. Within these individuals, ten (10) men, four (4) women, two (2) adolescents, one (1) juvenile individual probably male, three (3) children, and one (1) infant were identified. The age ranges from 25 to 50 years for adults, except for some senior persons of undetermined age yet older than 50 years, up to 21 years for the juvenile, from 5 to 7 years for the children, and up to 1 year for the infant. The skeletal pathology includes asymmetries, pseudarthrosis, exostosis, rhomboid fossa, stress markers, spondylolisthesis, enthesopathies, osteophytes, osteoarthritis, Schmorl nodules, hypervascularisation, periostitis, trauma and fracture. Dental pathology includes malformations (dens in dente, root bending), abrasion, impacted tooth, attrition, periodontitis, exposure of the root, caries, antemortem tooth loss, alveolar abscess, jaw abscess, asymmetric occlusion. In addition, congenital features, sacralization of vertebrae, axial bone bending and axial bone foramen, were observed. Regarding the frequency of pathological cases with respect to the MNI, it appears that the prevalent diseases are the osteophytes, osteoarthritis particularly in vertebrae, infection as periostitis inflammation manifested mainly in the tibia and fibula, and traumas - fractures. Regarding dental pathology, the prevalent cases are periodontitis, caries and attrition. B) the animal bones of ancient Kallion have been identified, and the order of findings, according to their numbers, is bos, sheep, bird, horse, pig - capra (same), whereas according to the teeth the order is pig, sheep, bos, bear, wolf. Few bones belong to young animals; several bones have obvious signs of cutting with a sharp tool, whereas some from treatment with fire. Horns and a sea mollusc shell were found. C) The human skeletal material from DEPOS, up to the part that was studied, is spatially distributed in trench 4-Τ.Κ. 1Γ, trench 4α-Τ.Κ. 2Α and 2Β, Virgin Mary of Burgum- trench 1-Square 2 and 5, and in some separated cases. The MNI is thirty-three (33) individuals; thereof fifteen (15) men, one (1) woman, one (1) child, and two (2) infants were recognized. The age was determined in only five cases, male between 25 and 35 years, male over 50 years, child between 4.5 and 5.5 years, and infants up to 1 year. Skeletal pathology encompasses asymmetries, exostosis, bone callus, pseudarthrosis, incisures of the patella, alteration of the biceps brachii enthesis, enthesophytes, osteophytes, osteoarthritis, osteonecrosis, erosive arthritis, osteoporosis, Schmorl nodules, intervertebral osteochondrosis, hypervascularisation, DISH, myositis ossificans, periostitis, traumas. Regarding odontopathology, only one case of antemortem loss of a man’s molar was observed. The identified epigenetic features are bipartite patella, craniosynostosis, bone-bridge of ribs, septal aperture (supra-condyloid foramen).Common pathological features of the human skeletal remains between ancient Kallion and DEPOS are osteoarthritis, periostitis and trauma, characteristic diseases in antiquity.Finally, the seventh section includes three Annexes: I. The license by the Ministry of Culture to study the human bones from the excavation of the ancient Kallion, II. The MS-Access table, listing all material collected in DEPOS, III. Microanalysis of specific interfaces of the EDX X-ray Microprobe of SEM.

Η πρώτη ενότητα της διατριβής, η Θεωρητική Εισαγωγή, αναφέρει στοιχεία για τον ανθρώπινο σκελετό και την οδοντοφυΐα. Η δεύτερη ενότητα, του Σκοπού, προσδιορίζει τον κύριο στόχο της διατριβής. Η τρίτη ενότητα, του Υλικού, καθορίζει την προέλευση των οστών, δηλαδή το Αρχαίο Κάλλιο (4ος αι. π.Χ.) και τη Μεσαιωνική Ρόδο-ΔΕΠΟΣ (14ος-15ος αι. μ.Χ.), δίνει ιστορικά στοιχεία των περιοχών αυτών, και εξηγεί τον τρόπο απόκτησής του από τη γράφουσα. Η τέταρτη ενότητα, της Μεθοδολογίας, περιγράφει τις χρησιμοποιηθείσες μεθόδους για τη μελέτη, που ανάγονται στη Γενική Μεθοδολογία, στη Βασική Μεθοδολογία με τον προσδιορισμό του φύλου, της βιολογικής ηλικίας, και του ελάχιστου αριθμού ατόμων (ΕΑΑ), στη Συμπληρωματική Μεθοδολογία με τον υπολογισμό του αναστήματος, και την ακτινοσκόπηση, στην Ειδική Μεθοδολογία με τη βαθμονόμηση οστεοφύτων, τη βαθμονόμηση περιοδοντίτιδας, και την ιστολογική μελέτη λεπτών τομών τόσον με αφαλάτωση όσον και με σκληρό ιστό. Στην πέμπτη ενότητα παρουσιάζονται αναλυτικά τα Αποτελέσματα, ενώ ταυτόχρονα γίνεται η Συζήτησή τους. Τα οστά ή και τα τμήματά τους, και τα δόντια, ταυτοποιούνται, ταξινομημένα σε πίνακες, όπου επίσης αναφέρονται το φύλο, η βιολογική ηλικία, τα παθολογικά στοιχεία, τα επιγενετικά χαρακτηριστικά. Με τη μορφή κειμένου υπολογίζεται ο ΕΑΑ για κάθε τάφο, αιτιολογείται το φύλο και η βιολογική ηλικία, εκτιμάται το ανάστημα, όταν αυτό είναι δυνατό, αναφέρονται σύντομα η παθολογία κάθε ατόμου με ταυτόχρονη παράθεση αντίστοιχων φωτογραφιών, και συζητείται η κάθε ασθένεια χωριστά και μοναδικά στο κείμενο. Αυτή η ενότητα διαχωρίζεται σε τρείς υποενότητες, τα ανθρώπινα οστά του αρχαίου Καλλίου, τα ζωïκά οστά του αρχαίου Καλλίου, και τα ανθρώπινα οστά του ΔΕΠΟΣ. Στην έκτη ενότητα περιλαμβάνονται τα Γενικά Συμπεράσματα, ως εξής: Α) το ανθρώπινο σκελετικό υλικό του αρχαίου Καλλίου κατανέμεται σε εννέα (9) τάφους, με συνολικό ΕΑΑ είκοσι έξι (26) άτομα. Στα άτομα αυτά αναγνωρίστηκαν δέκα (10) άνδρες, τέσσερις (4) γυναίκες, δύο (2) έφηβοι, ένα (1) νεαρό άτομο ίσως ανδρικό, τρία (3) παιδιά και ένα (1) βρέφος. Η βιολογική ηλικία κυμαίνεται από 25 έως 50 έτη για τους ενήλικους, με κάποια άτομα απροσδιόριστης προχωρημένης ηλικίας άνω των 50 ετών, έως 21 έτη για το νεαρό άτομο, 5 έως 7 έτη για τα παιδιά, και μέχρι 1 έτος για το βρέφος. Η σκελετική παθολογία περιλαμβάνει ασυμμετρίες, ψευδοάρθρωση, εξοστώσεις, ρομβοειδές βοθρίο, στρες δραστηριότητας, σπονδυλολίσθηση, ενθεσόφυτα, οστεόφυτα, οστεοαρθρίτιδες, οζίδια του Schmorl, υπέρμετρη αγγειοβρίθεια, περιοστίτιδες, τραύμα, και κάταγμα. Η οδοντική παθολογία περιλαμβάνει δυσπλασίες (δόντι μέσα σε δόντι, κάμψεις ρίζας), οδοντολυσία, έγκλειστο δόντι, αποτριβή, περιοδοντίτιδα, αποκάλυψη ρίζας, τερηδόνα, απώλεια δοντιών στη ζωή, φατνιακό απόστημα, γναθικό απόστημα, ασύμμετρη σύγκλιση γνάθων. Ακόμη παρατηρήθηκαν επιγενετικά χαρακτηριστικά, ιεροποιήσεις σπονδύλων, κύρτωση αξονικού οστού, τρήμα αξονικού οστού. Όσον αφορά στη συχνότητα των παθολογικών στοιχείων, φαίνεται, ότι επικρατούν, αναλογικά με τον ΕΑΑ, τα οστεόφυτα και οι οστεοαρθρίτιδες κυρίως σε σπονδύλους, η μόλυνση ως φλεγμονή περιοστίτιδας εκδηλούμενη κυρίως σε κνήμη και περόνη, και τα τραύματα-κατάγματα. Ανάλογα, για την οδοντική παθολογία επικρατούν η περιοδοντίτιδα, η τερηδόνα και η αποτριβή. Β) το ζωïκό υλικό του αρχαίου Καλλίου ταυτοποιήθηκε, και η σειρά αριθμητικής υπεροχής των ευρημάτων είναι βόδι, πρόβατο, πτηνό, ίππος, χοίρος-κριάρι (εξίσου), ενώ η ακολουθία στα δόντια είναι χοίρος, πρόβατο, βόδι, αρκούδα, λύκος. Λίγα οστά ανήκουν σε νεαρά ζώα, αρκετά οστά έχουν εμφανή σημάδια κοπής με αιχμηρό εργαλείο, ενώ κάποια προέρχονται από επεξεργασία με φωτιά. Βρέθηκαν κέρατα και όστρακο θαλάσσιου μαλάκιου. Γ) το ανθρώπινο σκελετικό υλικό του ΔΕΠΟΣ, στο μέρος του που μελετήθηκε, κατανέμεται χωροταξικά στο Σκαμ. 4-Τ.Κ. 1Γ, Σκαμ. 4α-Τ.Κ. 2Α και 2Β, Παναγία του Μπούργκου-Σκαμ. 1-Τετραγ. 2 και 5, και σε κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις. Ο ΕΑΑ είναι τριάντα τρία (33) άτομα, στα οποία αναγνωρίστηκαν δέκα πέντε (15) άνδρες, μία (1) γυναίκα, ένα (1) παιδί, και δύο (2) βρέφη. Η βιολογική ηλικία προσδιορίστηκε μόνο σε πέντε περιπτώσεις, άνδρα 25 έως 35 ετών, άνδρα άνω των 50 ετών, παιδί 4,5 έως 5,5 ετών, και βρέφη έως 1 έτους. Τα σκελετικά παθολογικά στοιχεία αφορούν σε ασυμμετρίες, εξοστώσεις, οστικό κάλο, ψευδοάρθρωση, εντομή επιγονατίδας, εναλλαγή ένθεσης δικέφαλου βραχιόνιου μυ, ενθεσόφυτα, οστεόφυτα, οστεοαρθρίτιδες, νέκρωση, διαβρωτικές αρθρίτιδες, οστεοπόρωση, οζίδια του Schmorl, μεσοσπονδύλιες οστεοχονδρώσεις, υπέρμετρη αγγειοβρίθεια, DISH, οστεοποιό μυοσίτιδα, περιοστίτιδες, τραύματα. Όσον αφορά στην οδοντοπαθολογία, παρατηρήθηκε μόνο μία περίπτωση προθανάτιας απώλειας γομφίου ανδρός. Τα επιγενετικά χαρακτηριστικά που εντοπίστηκαν είναι διμερής επιγονατίδα, κρανιοσυνόστωση, οστική γέφυρα πλευρών, υπερκονδυλοειδές τρήμα, επιγενετικό τρήμα. Όμοιες παθολογικές καταστάσεις του ανθρώπινου σκελετικού υλικού ανάμεσα στο αρχαίο Κάλλιο και το ΔΕΠΟΣ αποτελούν η οστεοαρθρίτιδα, η περιοστίτιδα, και το τραύμα, που χαρακτηρίζουν άλλωστε την ασθένεια κατά την αρχαιότητα. Τέλος, στην έβδομη ενότητα παρατίθενται τρία Παραρτήματα: Ι η χορήγηση αδείας μελέτης ανθρώπινων οστών από την ανασκαφή του αρχαίου Καλλίου του Υπουργείου Πολιτισμού, ΙΙ ο πίνακας Access καταχώρησης όλου του υλικού ΔΕΠΟΣ, ΙΙΙ οι σημειακές χημικές αναλύσεις συγκεκριμένων διεπιφανειών του μικροαναλυτή ακτίνων-Χ (EDX) του SEM.