Η πρόσληψη του αρχαίου δράματος στην Ελλάδα τον 19ο αι.: η περίπτωση της εκπαίδευσης: προγράμματα σπουδών, σχολικά εγχειρίδια, εκπαιδευτικά βοηθήματα, φιλολογικές εκδόσεις

Abstract

The place that ancient drama holds in modern Greek consciousness, as this is formed during the 19th century, has been studied mainly in the field of theatre, while research has neglected its crucial –for the history of theatre as well– reception in education. The use of ancient drama in 19th century Greek education affirms first and foremost its predominant language-centered objectives which generally determined teaching approaches to all ancient Greek texts. It is not however possible to fully understand ancient drama’s place in modern Greek education only in relation to this primary orientation, since the distinctive character that the teaching approach to ancient drama had remains obscure. In the first part of the dissertation we initially researched the legislative framework that defined the school curriculums of secondary education from the establishment of the Greek state and thenceforth. We subsequently attempted to capture the methodology for teaching ancient literature and the related interest that pedagogical thought engenders, specifically pinpointing propositions for the reform of the teaching framework of approach to ancient drama. School textbooks that contain dramatic texts constitute the main body of our study. We also took into account school editions with specialized context that examine ancient drama in the framework of the study of metrics, poetics, rhetoric and history of ancient Greek literature. Furthermore, it was considered essential to explore the correlations with the school subjects of Greek mythology and French and modern Greek language. In the second part of the dissertation the field of research was widened, since it was understood that the real dimensions of teaching ancient drama were not exclusively formed inside the structure of the educational system, nor were they developed solely from the officially approved school textbooks. Philological editions, reference manuals, editions with stated or not educational purposes, translations and other studies were crucial for the formation of the teachers’ Altertumswissenschaft and the broader hermeneutic landscape of ancient drama during the century. These determined the interpretative territory in which the reception of ancient drama developed and revealed the real dynamic that grew for its understanding beyond the predominant language-centered concerns, since as a precious national cultural capital it assumes thereafter an active role in the discussion of the relationship of modern Greeks with Antiquity and offers with all the necessary adjustments and the appropriate precautions a fruitful environment for synthesis and identification.

Η θέση που καταλαμβάνει το αρχαίο δράμα στις νεοελληνικές συνειδήσεις, όπως αυτές διαμορφώνονται κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, έχει μελετηθεί κυρίως στο πεδίο της θεατρικής πράξης, ενώ ερευνητικά παραμελημένη παραμένει η κρίσιμη –και για την ιστορία του θεάτρου– σχολική του πρόσληψη. Η χρήση του αρχαίου δράματος στην ελληνική εκπαίδευση του 19ου αιώνα επιβεβαιώνει πρώτα και κύρια τις επικρατούσες γλωσσοκεντρικές της στοχεύσεις που καθόριζαν αδιάκριτα τη διδασκαλία όλων των αρχαίων ελληνικών κειμένων. Δεν είναι ωστόσο δυνατό να κατανοήσουμε πλήρως τη θέση του στη νεοελληνική εκπαίδευση σε σχέση μόνο με αυτόν τον δομικό προσανατολισμό, καθώς παραμένει δυσδιάκριτος ο ειδικός χαρακτήρας που έλαβε η διδακτική του προσέγγιση. Στο πρώτο μέρος της εργασίας αρχικά αναζητήσαμε το νομοθετικό πλαίσιο που καθόρισε τα αναλυτικά προγράμματα των σχολείων της μέσης εκπαίδευσης από την ίδρυση του ελληνικού κράτους και στο εξής. Στη συνέχεια επιχειρήθηκε η αποτύπωση των μεθόδων διδασκαλίας της αρχαιοελληνικής γραμματείας και του σχετικού ενδιαφέροντος που γεννά η ελληνική παιδαγωγική σκέψη, επισημαίνοντας ειδικότερα τις προτάσεις αναμόρφωσης του διδακτικού πλαισίου προσέγγισης του αρχαίου δράματος. Στον κορμό της έρευνάς μας βρίσκονται τα σχολικά εγχειρίδια, στα περιεχόμενα των οποίων εντοπίζονται δραματικά κείμενα. Σε αυτά συνυπολογίστηκαν επίσης και σχολικές εκδόσεις με εξειδικευμένο περιεχόμενο, που εντάσσουν την εξέταση του αρχαίου δράματος στο πλαίσιο μελέτης της μετρικής, της ποιητικής, της ρητορικής και της ιστορίας της αρχαιοελληνικής γραμματείας. Επίσης κρίθηκε απαραίτητο να διερευνηθούν και οι συσχετισμοί με τα γνωστικά αντικείμενα της ελληνικής μυθολογίας και της γαλλικής και νεοελληνικής γλώσσας. Στο δεύτερο μέρος το ερευνητικό πεδίο της εργασίας διευρύνθηκε, καθώς έγινε αντιληπτό ότι οι πραγματικές διαστάσεις της διδασκαλίας του αρχαίου δράματος δεν διαμορφώθηκαν αποκλειστικά μέσα στις επίσημες δομές του εκπαιδευτικού συστήματος ούτε προέκυψαν μόνο μέσα από τα εγκεκριμένα σχολικά εγχειρίδια: κρίσιμες για τη διαμόρφωση της αρχαιογνωσίας των διδασκόντων αλλά και του ευρύτερου ερμηνευτικού τοπίου του αρχαίου δράματος στη διάρκεια του αιώνα στάθηκαν φιλολογικές εκδόσεις, διδακτικά βοηθήματα, εκδόσεις με δηλωμένους ή μη εκπαιδευτικούς στόχους, μεταφράσεις και άλλες μελέτες. Όλα αυτά καθόρισαν τα όρια της ερμηνευτικής επικράτειας μέσα στην οποία εξελίχθηκε η πρόσληψη του αρχαίου δράματος και αποκάλυψαν την πραγματική δυναμική που αναπτύχθηκε για την κατανόησή του πέρα από τις κυρίαρχες γλωσοκεντρικές έγνοιες, καθώς αναλαμβάνει πλέον ως πολύτιμο εθνικό πολιτισμικό κεφάλαιο ενεργό ρόλο στη διαπραγμάτευση της σχέσης του νέου ελληνισμού με την αρχαιότητα και προσφέρει με τις αναγκαίες προσαρμογές και τις κατάλληλες προφυλάξεις ένα εύπορο περιβάλλον για συνθέσεις και ταυτίσεις.