Ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία στο Άγιο Όρος και την ευρύτερη περιοχή: η δράση μοναχών και λαϊκών κατά τον Μακεδονικό Αγώνα και τους βαλκανικούς πολέμους

Abstract

The events that took place during the second half of the 19th century until the first decades of the 20th century in Mount Athos and in the broader region of Halkidiki and are related to the contribution of the monks of Mount Athos to the national struggle are almost unknown to this day. Because of this gap, this study contributes to the revival of the historical memory of this region, highlighting primary archival material of the Archives of the monastic State of the Holy Mountain of Athos created during the period 1870-1913. This material relates to the important events that have marked the history of Macedonia until its liberation, such as the Greek-Russian competition in Mount Athos, the Macedonian Struggle and the Balkan Wars. With the emergence of this primary archival material a major document collection organized both chronologically and thematically is now created. At the same time, the general situation in Mount Athos and Halkidiki is also described, through the discussion of issues that arose –such as the Kelliotiko («of the Cells»), the Georgian and that of Onomatolatres– and the presentation of the activities of Greek chieftains before and during the Macedonian Struggle. In this work is further described the great interest of the monks who lived in the monasteries and their dependencies (Cells, Scetea, Metochia, Kalyves etc.) in education, book publishing, and support of villages, churches, associations and individuals of the wider area. From these archives and documents emerges also a great deal of information on the move of military forces, relations of Greek and Slavic monks, battles, arrests, transport of war material etc. Extensive reference is made as well to the monument stock of Mount Athos (architecture, iconography, marble carving, copper carving, wood carving, photography, metalwork, embroidery, Byzantine music, chanting) and to the patriotic associations of Athens showing keen interest in the goings-on in Mount Athos. Particularly mentioned is the Central Macedonian Association of Brothers Gerogiannis who led the action and provided equipment and munitions to Captain Giaglis, the Macedonian fighter from Halkidiki, and his heroic corps; likewise other important associations acted in favor of the Hellenism of Macedonia. Extensive reference is also made to the Athonian personalities which contributed with their studies -but oftentimes with their personal participation as well- to the Struggle (like Kourilas, Ktenas, Gedeon, Chrysostom Lavriotis, Metaxakis, Vlachos, Alexander Lavriotis, Smyrnakis etc.) and to other personalities hailing from Thessaloniki and Halkidiki (Peonidis, Katounis, Chaideftos, Aggelakis etc.). Finally, the thesis concludes with the events of the liberation of the Holy Mountain by the Greek Navy on 2 November 1912 and what happened after that, with the efforts of the Russian factor for its internationalization, which however was unsuccessful.

Ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία στο Άγιο Όρος και την ευρύτερη περιοχή∙ η δράση μοναχών και λαϊκών κατά τον Μακεδονικό Αγώνα και τους Βαλκανικούς Πολέμους. Τα γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αι. μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. στο Άγιο Όρος και στην ευρύτερη περιοχή της Χαλκιδικής και σχετίζονται με την προσφορά των μοναχών του Αγίου Όρους στους εθνικούς Αγώνες είναι σχεδόν άγνωστα έως τις μέρες μας. Εξαιτίας αυτού του κενού, η παρούσα μελέτη συμβάλλει στην αναβίωση της ιστορικής μνήμης για την εν λόγω περιοχή, αναδεικνύοντας πρωτογενές αρχειακό υλικό των Αρχείων της Αγιώνυμης Πολιτείας του Άθω που συντάχθηκε κατά την περίοδο (1870-1913). Το υλικό αυτό σχετίζεται με τα σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της Μακεδονίας έως την απελευθέρωσή της, όπως είναι ο Ελληνορωσικός ανταγωνισμός στο Άγιο Όρος, ο Μακεδονικός Αγώνας και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Με την ανάδειξη του πρωτογενούς αυτού αρχειακού υλικού δημιουργείται μια Τράπεζα εγγράφων που παρουσιάζονται με χρονολογική σειρά και θεματική κατάταξη. Παράλληλα, περιγράφεται η επικρατούσα κατάσταση στο Άγιον Όρος και στη Χαλκιδική, μέσω της ανάπτυξης των ζητημάτων που ανεφύησαν - όπως το Κελλιώτικο, το Γεωργιανό και το ζήτημα των Ονο-ματολατρών -, αλλά και της δράσης Ελλήνων οπλαρχηγών πριν αλλά και κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα. Επίσης, καταγράφεται το αμέριστο ενδιαφέρον των μοναχών που διέμεναν στις Μονές και στα εξαρτήματά τους (Κελλιά, Σκήτες, Μετόχια, Καλύβες κλπ.), για την παιδεία, την έκδοση βιβλίων, και την ενίσχυση χωρίων, εκκλησιών, συλλόγων και φυσικών προσώπων της ευρύτερης περιοχής. Ακόμη από τα εν λόγω αρχεία, αναδεικνύονται εκ των εγγράφων τους πληροφορίες για κινήσεις στρατιωτικών σωμάτων, σχέσεις Ελλήνων και Σλάβων μοναχών, συμπλοκές, συλλήψεις, διακίνηση πολεμικού υλικού κλπ. Εκτενής αναφορά γίνεται και για το μνημειακό απόθεμα του Αγίου Όρους (αρχιτεκτονική, αγιογραφία, μαρμαροτεχνία, χαλκογραφία, ξυλογλυπτική, φωτογραφία, μεταλλοτεχνία, κεντητική, βυζαντινή μουσική, ψαλτική) και για τους πατριωτικούς συλλόγους των Αθηνών που έδειχναν έντονο ενδιαφέρον για τα τεκταινόμενα στο Άγιον Όρος. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για τον Κεντρικό Μακεδονικό Σύλλογο των Αδερφών Γερογιάννη που καθοδηγούσε τη δράση και προσέφερε εξοπλισμό και πολεμοφόδια στον Χαλκιδικιώτη Μακεδονομάχο Καπετάν Γιαγλή, και το ηρωικό Σώμα του, χωρίς τούτο να μειώνει την προσφορά και των άλλων αξιόλογων Συλλόγων που δρούσαν υπέρ των Ελληνισμού της Μακεδονίας. Εκτενής επιπλέον αναφορά γίνεται και στις Αθωνικές προσωπικότητες που συνέβαλλαν με τις μελέτες τους, αλλά πολλάκις και με την αυτοπρόσωπη συμμετοχή τους υπέρ του Αγώνα (όπως Κουρίλας, Κτενάς, Γεδεών, Χρυσόστομος Λαυριώτης, Μεταξάκης, Βλάχος, Αλέξανδρος Λαυριώτης, Σμυρνάκης κ.ά.), όπως και άλλες προσωπικότητες με καταγωγή τη Θεσσαλονίκη και Χαλκιδική (Παιονίδης, Κατούνης, Χαϊδευτός, Αγγελάκης κ.ά.). Τέλος η διατριβή καταλήγει με τα γεγονότα της απελευθέρωσης του Αγίου Όρους από το Ελληνικό Ναυτικό την 2α Νοεμβρίου 1912 και τα όσα συνέβησαν μετά από αυτήν, με την προσπάθεια του ρωσικού παράγοντα για τη διεθνοποίησή του, η οποία ωστόσο κατέστη ανεπιτυχής.