Τα εξώφυλλα των ελληνικών αλφαβηταρίων, αναγνωστικών και αναγνωσματαρίων του δημοτικού σχολείου

Abstract

The history, the design and the form of the cover pages of the school books of language for the Primary School (alphabet books and reading books) in the last threecenturies was influenced by the development of the art of typography and technology, as well as by the European publishing and educational trends of each period.The processing of the research material, consisting of 325 front covers of alphabetbooks and reading books, was carried out under quantitative analysis of content through the analytic-descriptive method, as well as the qualitative analysis of coverpages as multimodal texts according to the theory of metafunction of the visualtext.The intertemporal study focused around information regarding the cover text, its content and structure. The morphology of certain lines of the cover page was studied and the binding and printing of the books was analyzed. Further, the coverpages were studied as a structured whole and as sort of a multimodal text. The cross-sectional study of cover pages was carried out by examining the correlation of all the above elements with historical, political, educational and publishing conditions of this period to extract valuable conclusions for covers' development. A general conclusion by the study of covers is that most cover pages of this researchare characterized by the absence of sufficient diligence and by doubtful artisticquality, both in terms of design and of materials, printing and binding. It is profound that it has to do with transient publications intended to be used for a few months, which fact accounts partially for the cheap, in terms of materials, publication, however it can no way justify the sloppiness of the design of the books. Nevertheless, the intertemporal study showed that in these three centuries there were constant attempts to improve and develop the covers of the school books under question. Besides, each one of those is a cultural product of its era, which may provide conclusions for the significance of education, its aesthetic quality, as well as the economic and cultural conditions of each period.

Η ιστορία, ο σχεδιασμός και η μορφή των εξωφύλλων που κοσμούν τα σχολικά βιβλία τηςγλωσσικής διδασκαλίας του Δημοτικού Σχολείου (αλφαβητάρια, αναγνωστικά και αλφαβητάρια) τους τελευταίους τρεις αιώνες επηρεάστηκε από την εξέλιξη της τυπογραφικής τέχνης και της τεχνολογίας, τις πολιτικές και εκπαιδευτικές συνθήκες στην Νεότερη Ελλάδα καθώς επίσης και από τα ευρωπαϊκά εκδοτικά και εκπαιδευτικά ρεύματα της κάθε εποχής. Η επεξεργασία του υλικού της έρευνας, που αποτελείται από 325 εμπροσθόφυλλα αλφαβηταρίων, αναγνωστικών και αναγνωσματαρίων, πραγματοποιήθηκε με την ποσοτική ανάλυση περιεχομένου μέσα από την αναλυτική-περιγραφική μέθοδο, αλλά και την ποιοτική ανάλυση των εξωφύλλων ως πολυτροπικών κείμενων σύμφωνα με την θεωρία των μεταλειτουργειών του οπτικού κειμένου. Η διαχρονική μελέτη εστιάστηκε γύρω από πληροφορίες που αφορούν το κείμενο τουεξωφύλλου, το περιεχόμενό και τη δομή του. Μελετήθηκε η μορφολογία συγκεκριμένωναράδων του εξωφύλλου και αναλύθηκε η βιβλιοδεσία και η εκτύπωση των βιβλίων. Όσον αφορά την εικονογράφηση των εξωφύλλων διερευνήθηκε το είδος και η θέση της εικόναςστο εξώφυλλο και πραγματοποιήθηκε σημασιολογική και εννοιολογική ανάλυση των εικόνων. Επιπλέον, τα εξώφυλλα μελετήθηκαν ως ένα δομημένο σύνολο και ως ένα είδος πολυτροπικού κειμένου. Η συγχρονική μελέτη των εξωφύλλων έγινε με τη συσχέτιση όλων των παραπάνω στοιχείων με τις ιστορικές, πολιτικές, εκπαιδευτικές και εκδοτικές συνθήκες της εποχής για την εξαγωγή πολύτιμων συμπερασμάτων για την εξέλιξη των εξωφύλλων. Ένα γενικό συμπέρασμα από την μελέτη των εξωφύλλων είναι ότι τα περισσότερα εξώφυλλα της έρευνας χαρακτηρίζονται από απουσία επαρκούς φροντίδας και αμφιβόλου ποιότητας αισθητική, τόσο ως προς το σχεδιασμό τους, όσο και ως προς τα υλικά, την εκτύπωση και τη βιβλιοδεσία. Είναι προφανές ότι πρόκειται για πρόσκαιρες εκδόσεις που προορίζονται για χρήση λίγων μηνών, γεγονός που δικαιολογεί ως ένα βαθμό την φτηνή, ως προς τα υλικά έκδοση, όμως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να δικαιολογήσει την προχειρότητα στον σχεδιασμό των βιβλίων. Παρόλα αυτά, η διαχρονική μελέτη έδειξε ότι μέσα σε αυτούς τους τρεις αιώνες γίνονταν διαρκώς προσπάθειες για την βελτίωση και την εξέλιξη των εξωφύλλων των σχολικών βιβλίων που εξετάσθηκαν. Εξάλλου, κάθε ένα από αυτά αποτελεί πολιτιστικό προϊόν της εποχής του, από το οποίο μπορούν να προκύψουν συμπεράσματα για την σημασία που δινόταν στην εκπαίδευση, για την αισθητική της, καθώς και για τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν.