Λαϊκισμός και μεταδημοκρατία: εκσυγχρονισμός, μεσαίος χώρος και λαϊκιστική αριστερά στην ύστερη μεταπολίτευση

Abstract

In the present thesis we investigate certain antagonistic political discourses in the context of the late post-authoritarian Greece (1996-2009), intervening at the same time on the current theoretical and methodological debate on the notions discourse, populism and postdemocracy. In particular, we approach this period in Greece’s recent history by adopting two analytical axes, that are described through the notions of ‘populism’ and ‘postdemocracy’. The main methodology through which research is conducted is discourse analysis, as developed by the methodological tradition of the so-called ‘Essex School’. At the empirical part of the thesis, we first examined and analysed the political discourse of the ‘modernising’ PASOK (1996-2004) and of the New Democracy of the ‘middle ground’ (1998-2009), which are categorized as postdemocratic and consensual, and then we focused on the discourse of SYRIZA, which is understood as populist and in discord with the above. Through the critical exploration of these discourses and through the focus on the competing dynamics that they developed, we highlight converging and diverging conceptualisations of the political, different strategies of addressing the public sphere, as well as different constructions of the collective subject. It is hoped that the highlighting of these dynamics and discursive strategies will shed light on crucial aspects of the recent political and social developments in Greece, while at the same time it feeds into the on-going broader dialogue on the relation between populism and democracy.

Στην παρούσα διατριβή προχωρήσαμε στη διερεύνηση συγκεκριμένων ανταγωνιστικών πολιτικών λόγων στο πλαίσιο της ύστερης μεταπολίτευσης (1996-2009), παρεμβαίνοντας ταυτόχρονα στον τρέχοντα θεωρητικό και μεθοδολογικό διάλογο για τις έννοιες του λόγου, του λαϊκισμού και της μεταδημοκρατίας. Πιο συγκεκριμένα, επιχειρήσαμε να προσεγγίσουμε την ύστερη μεταπολίτευση, υιοθετώντας δύο βασικούς αναλυτικούς άξονες, οι οποίοι συμπυκνώνονται στις έννοιες του «λαϊκισμού» και της «μεταδημοκρατίας». Ως κύρια μεθοδολογία ορίζεται η ανάλυση λόγου, όπως αυτή αναπτύσσεται στη μεθοδολογική παράδοση της λεγόμενης «Σχολής του Έσσεξ». Στο εμπειρικό κομμάτι της εργασίας, εξετάστηκαν και αναλύθηκαν ο πολιτικός λόγος του «εκσυγχρονιστικού» ΠΑΣΟΚ (1996-2004) και της Νέας Δημοκρατίας του «μεσαίου χώρου» (1998-2009), οι οποίοι εντάσσονται στην λογική της μεταδημοκρατίας και της συναίνεσης, και έπειτα ο πολιτικός λόγος του ΣΥΡΙΖΑ (και του Συνασπισμού), ο οποίος κατανοείται ως λαϊκιστικός και σε αντιπαράθεση με τους πρώτους. Μέσα από την κριτική επισκόπηση αυτών των λόγων και την επικέντρωση στις ανταγωνιστικές δυναμικές που ανάπτυξαν, αναδεικνύουμε συγκλίνουσες και αποκλίνουσες νοηματοδοτήσεις του πολιτικού, διαφορετικές στρατηγικές απεύθυνσης στη δημόσια σφαίρα, αλλά και κατασκευές του συλλογικού υποκειμένου. Η ανάδειξη αυτών των δυναμικών και ρηματικών στρατηγικών προσδοκάται πως θα φωτίσουν κρίσιμες πτυχές των πρόσφατων πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων στην Ελλάδα, ενώ θα ανατροφοδοτήσει και τον ευρύτερο διάλογο γύρω από την σχέση λαϊκισμού και δημοκρατίας.