Κοινωνιο - ψυχολογικές διαστάσεις οικονομικής συμπεριφοράς: μοντέλα προσομοίωσης φορολογικού σχεδιασμού

Abstract

Tax evasion is a major economic and social problem but also one of the biggest challenges facing the Greek society. The enduring failure of the tax system in Greece despite the constant reform, indicates the need to study the phenomenon of tax evasion with a different approach. The tolerant attitude held by taxpayers against tax evasion, apparently not derived solely from the weaknesses of the tax system. Possible involves social and psychological characteristics and perceptions both the mix of fiscal policy and for the management of public resources, affecting the tax treatment, and thus help to maintain this attitude. This research highlights the possibility of measuring these characteristics and perceptions as well as the chance to play an important role in the tax behavior and durability of evasion. The dissertation shall cover the Greek tax system and compare it with effective tax systems, while discusses the concept of tax behavior and the origin causes. The study of tax behavior performed by multivariate analysis of the statistics derived from the survey results, considering linear models of tax behavior, developing tax planning simulation models and nonlinear investigation by catastrophe models. Multivariate variance highlights significant differences in tax treatment of the population. The factor analysis revealed six main factors of tax behavior while the exploratory linear models did not provide a satisfactory interpretation of the phenomenon. The development of tax planning simulation models showed the beneficial utility of integrating socio-psychological characteristics and attitudes in the tax system to favorable reform of tax revenues while reducing tax evasion. The mathematical detection of linear tax behavior models in comparison to cusp and swallowtail catastrophe models, where fear and peer pressure - adding social consensus in swallowtail model - are control parameters, showed that a nonlinear model dramatically better represents the tax behavior in Greece of any linear model. Specifically the Cusp catastrophe model excels spectacular interpretation of the tax behavior in relation to the corresponding linear model while the Swallowtail catastrophe model provides much more satisfactory interpretation in relation to the corresponding linear model. The results suggest that the tax behavior in Greece is a complex, multifactorial phenomenon that might involve uncertainty. The investigation of the tax behavior of both linear and nonlinear models, and the development of tax planning simulation models, emits new approaches to the notion of tax behavior, contributing to a better understanding of tax evasion problem, and emerges an innovation of this thesis. Understanding the tax behavior and underlying causes of evasion underline the usefulness of this research.

Η παράνομη αποφυγή πληρωμής των φόρων αποτελεί μείζον οικονομικό και κοινωνικό πρόβλημα αλλά και μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία. Η διαχρονική αποτυχία του φορολογικού συστήματος στην Ελλάδα παρ' όλες τις συνεχείς μεταρρυθμίσεις, υποδεικνύει την ανάγκη μελέτης του φαινομένου της φοροδιαφυγής με διαφορετική προσέγγιση. Η ανεκτική στάση που διατηρούν οι φορολογούμενοι απέναντι στη φοροδιαφυγή, προφανώς δεν προέρχεται αποκλειστικά από τις αδυναμίες τους φορολογικού συστήματος. Πιθανά εμπεριέχει κοινωνικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά αλλά και αντιλήψεις τόσο για το μείγμα της φορολογικής πολιτικής όσο και για τη διαχείριση των δημοσίων πόρων, που επηρεάζουν τη φορολογική συμπεριφορά, και κατ’ επέκταση ευνοούν τη διατήρηση αυτής της στάσης. Η παρούσα έρευνα αναδεικνύει τη δυνατότητα μέτρησης αυτών των χαρακτηριστικών και αντιλήψεων όπως και την πιθανότητα να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη φορολογική συμπεριφορά και στην ανθεκτικότητα της φοροδιαφυγής. Στα πλαίσια της παρούσας διατριβής πραγματοποιείται επισκόπηση του ελληνικού φορολογικού συστήματος και σύγκρισή του με αποτελεσματικά φορολογικά συστήματα, ενώ πραγματεύεται η έννοια της φορολογικής συμπεριφοράς και οι αιτίες προέλευσής της. Η μελέτη της φορολογικής συμπεριφοράς πραγματοποιήθηκε με την πολυπαραγοντική ανάλυση των στατιστικών στοιχείων που προήλθαν από τα αποτελέσματα της έρευνας, την εξέταση γραμμικών μοντέλων φορολογικής συμπεριφοράς, την ανάπτυξη μοντέλων προσομοίωσης φορολογικού σχεδιασμού και την μη γραμμική διερεύνηση από μοντέλα καταστροφής. Η πολυμεταβλητή διακύμανση τονίζει σημαντικές διαφοροποιήσεις στη φορολογική συμπεριφορά του πληθυσμού. Η παραγοντική ανάλυση ανέδειξε έξι κύριους παράγοντες φορολογικής συμπεριφοράς ενώ τα γραμμικά μοντέλα που εξετάστηκαν δεν παρέχουν ικανοποιητική ερμηνεία του φαινομένου. Η ανάπτυξη μοντέλων προσομοίωσης φορολογικού σχεδιασμού ανέδειξε τη χρησιμότητα της ενσωμάτωσης κοινωνιο-ψυχολογικών χαρακτηριστικών και αντιλήψεων στο φορολογικό σύστημα για την ευνοϊκή αναμόρφωση των φορολογικών εσόδων και τον περιορισμό της φοροδιαφυγής. Η μαθηματική ανίχνευση των γραμμικών μοντέλων φορολογικής συμπεριφοράς και των μοντέλων καταστροφής Cusp και Swallowtail, όπου ο φόβος και η κοινωνική πίεση - μαζί με την κοινωνική συναίνεση στο μοντέλο swallowtail - αποτελούν παράμετροι ελέγχου ανέδειξε ότι ένα μη γραμμικό μοντέλο αναπαριστά συντριπτικά καλύτερα τη φορολογική συμπεριφορά από οποιοδήποτε γραμμικό. Συγκεκριμένα το μοντέλο καταστροφής Cusp υπερέχει θεαματικά στην ερμηνεία της φορολογικής συμπεριφοράς σε σχέση με το αντίστοιχο γραμμικό μοντέλο ενώ και το μοντέλο καταστροφής Swallowtail παρέχει πολύ πιο ικανοποιητική ερμηνεία σε σχέση με το αντίστοιχο γραμμικό μοντέλο. Τα αποτελέσματα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η φορολογική συμπεριφορά στην Ελλάδα είναι ένα πολύπλοκο, πολυπαραγοντικό φαινόμενο που ενδεχομένως εμπεριέχει απροσδιοριστία. Η διερεύνηση της φορολογικής συμπεριφοράς τόσο από γραμμικά όσο και από δυναμικά (μη γραμμικά) μοντέλα και η ανάπτυξη μοντέλων προσομοίωσης φορολογικού σχεδιασμού, αναδίδει νέες προσεγγίσεις στην αντίληψη της φορολογικής συμπεριφοράς, που συνεισφέρουν στην καλύτερη κατανόηση του προβλήματος της φοροδιαφυγής, και αποτελούν καινοτομία της παρούσας διατριβής. Η κατανόηση της φορολογικής συμπεριφοράς και των βασικών αιτίων που προκαλούν τη φοροδιαφυγή υπογραμμίζουν την χρησιμότητα της παρούσας έρευνας.