Θηβαϊκές επιρροές στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια

Abstract

My thesis examines the influence of the theban tradition on the homeric epics. More specifically the motives concerning the theban tradition stem from epics of the archaic era and from later writers. The influence of the theban tradition do not necessarily or exclusively relate to specific epics, but probably to larger scale mythological traditions about the town of Thebes, that were created and developed parallel to or earlier than the trojan tradition. Additionally, these traditions, the theban and the trojan, are -taking into consideration their range of influence- the basis on which the archaic epic is based. Consequently, since these two traditions are created and developed simultaneously and, from the scope of the agonistic nature of archaic traditions, rivalry, there can be detected recognizable or latent influence of the theban tradition on the Iliad and the Odyssey. What concerns my thesis is the catalogue of the theban motives that are transferred to the Iliad and the Odyssey and the way they are assimilated and transformed in the homeric epics. In the homeric epics there are motives that are not compatible with their typological and ideological contexts and due to this inconsistency there are discrepancies when these motives are transferred from the theban tradition. In addition, through the incorporation of these motives into the homeric epics, their tragic character is discarded and they do not fully integrate into their new contexts. In my thesis I tried to demonstrate that these motives belong primarily to the theban tradition, where they are completely compatible with their contexts. Consequently, I have examined the way these motives work as a narratological tool in the Iliad and the Odyssey and specifically the way these motives are transformed, so as to unfold a new or a different meaning in the homeric epics. In particular, the influence of the theban tradition in the Iliad concerns:a. the family / the breed andb. the preparation of the war and specific war conditions The motives that are related with a and b are primary in the theban tradition and secondary in the Iliad, since in the Iliad they present discrepancies, they lack their primary tragic character and they contradict to practices of the Iliad. For example, the duel between Polyneices and Eteocles determines the outcome of the war in Thebes and obviously the effect is tragic due to the loss of the two brothers. On the contrary, the duel of the two people who caused the war in the Iliad, namely that of Paris and Menelaos, not only does not end, but entails comic elements that are particularly related to Paris' appearance and behavior. Additionally, a motive that is transferred from the theban tradition into the Odyssey is "the loss and recovery of the identity" (this motive includes "the motive of the naming of the central hero due to a specific characteristic", "the motive of disguise" and finally "the motive of the recognition due to a scar"). Likewise, in the Odyssey, as in the Iliad, I also detected "the motive of the agonistic relationship between father and son" and "the motive of the exclusive help of Athena to the central hero". In the Odyssey "the motive of the return and revenge of the central hero" is also explored.

Η διδακτορική μου διατριβή εξετάζει τις επιδράσεις της θηβαϊκής παράδοσης στα ομηρικά έπη. Συγκεκριμένα, τα μοτίβα αναφορικά με τη θηβαϊκή παράδοση αντλούνται από έπη της αρχαϊκής εποχής, αλλά και από μεταγενέστερους συγγραφείς. Οι επιδράσεις ωστόσο της θηβαϊκής παράδοσης δεν σχετίζονται απαραίτητα ή αποκλειστικά με συγκεκριμένα έπη, αλλά πιθανόν και με ευρύτερες μυθολογικές παραδόσεις για την πόλη της Θήβας, που δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν παράλληλα με ή και νωρίτερα από την τρωική παράδοση. Επιπρόσθετα, οι προαναφερθείσες παραδόσεις, η τρωική και η θηβαϊκή, αποτελούν -δεδομένης της εμβέλειάς τους- τους δύο βασικούς πυλώνες επί των οποίων ερείδεται το αρχαϊκό έπος. Συνεπώς, αφού πρόκειται για δύο παραδόσεις που διαμορφώνονται και αναπτύσσονται παράλληλα και, στο πλαίσιο του αγωνιστικού αρχαϊκού πνεύματος, ανταγωνιστικά, είναι αναμενόμενο να εντοπίζονται ευδιάκριτες ή λανθάνουσες επιδράσεις της θηβαϊκής παράδοσης και στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Αυτό που ενδιαφέρει την παρούσα διατριβή είναι η καταλογογράφηση των θηβαϊκών μοτίβων στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια και ο μηχανισμός αφομοίωσης και τροποποίησής τους στα ομηρικά έπη. Στα ομηρικά έπη αξιοποιούνται μοτίβα που δεν συνάδουν με τα τυπικά και ιδεολογικά συμφραζόμενά τους και ως εκ τούτου προκαλούνται ανακολουθίες κατά τη μεταφορά τους από τη θηβαϊκή παράδοση. Παράλληλα, κατά την ένταξη των μοτίβων αυτών στα ομηρικά έπη, αποβάλλεται συχνά ο τραγικός χαρακτήρας τους, ενώ δεν ολοκληρώνονται αναφορικά με όλες τις πτυχές τους. Στο πλαίσιο της διαδακτορικής μου διατριβής, επιδιώχτηκε να αποδειχτεί ότι τα μοτίβα αυτά επιχωριάζουν στη θηβαϊκή παράδοση, καιθώς εκεί αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της πλοκής και της προώθησης του μύθου, έχουν λειτουργική αξία και ολοκληρώνονται ως προς τις πτυχές τους, έτσι ώστε να προκαλείται τραγικότητα ή αποτροπιασμός στα επεισόδια όπου ενυπάρχουν. Διερευνήθηκε λοιπόν ο τρόπος με τον οποίο αξιοποιούνται τα εν λόγω μοτίβα στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, τα οποία –εντασσόμενα στα διαφορετικά ομηρικά συμφραζόμενα- μεταλλάσσονται, ώστε να αποδώσουν ένα διαφορετικό ή καινούργιο νόημα. Με τη διαδικασία αυτή αναβαπτίζονται ενταγμένα σε νέα συμφραζόμενα. Στο παραπάνω πλαίσιο, οι επιδράσεις της θηβαϊκής παράδοσης στην Ιλιάδα εντοπίζονται σε ζητήματα αναφορικά: α. με τον οίκο / το γένος, καθώς και β. με την πολεμική προετοιμασία και με συγκεκριμένες πολεμικές πρακτικές. Τα μοτίβα που σχετίζονται με τα παραπάνω θέματα, ενώ επιχωριάζουν στη θηβαϊκή παράδοση, κατά την ενσωμάτωσή τους στην Ιλιάδα παρουσιάζουν ανακολουθίες, αντίκεινται σε πρακτικές της Ιλιάδας, στερούνται της τραγικότητάς τους και δεν οδηγούνται στις ακραίες συνέπειές τους. Για παράδειγμα, η μονομαχία ανάμεσα στον Πολυνείκη και τον Ετεοκλή όντως κρίνει την έκβαση του πολέμου στη Θήβα και μάλιστα προσδίδει τραγικότητα στον θηβαϊκό μύθο, λόγω του αλληλοσκοτωμού των αδερφών• αντίθετα, στην Ιλιάδα η μονομαχία των δύο υπαίτιων του πολέμου, του Πάρη και του Μενέλαου, όχι μόνο δεν ολοκληρώνεται, αλλά προσδίδεται σε αυτήν κωμικότητα, ιδίως ως προς την εμφάνιση και τη συμπεριφορά του Πάρη. Επιπλέον, και στην Οδύσσεια αξιοποιούνται μοτίβα της θηβαϊκής παράδοσης, όπως: ‘η απώλεια και η ανάκτηση ταυτότητας’, η οποία αποτελεί ένα γενικότερο μοτίβο, το οποίο περιλαμβάνει ‘το μοτίβο της απόκτησης του ονόματος του κεντρικού ήρωα από κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό’, ‘το μοτίβο της μεταμφίεσης’ και τέλος ‘το μοτίβο της αναγνώρισης από κάποια ουλή’. Παράλληλα, και στην Οδύσσεια αξιοποιείται ‘το μοτίβο της ανταγωνιστικής σχέσης πατέρα και γιου’, καθώς και ‘το μοτίβο της αποκλειστικής βοήθειας της Αθηνάς προς τον κεντρικό ήρωα’. Τέλος, στην Οδύσσεια ενσωματώνεται ‘το μοτίβο της επιστροφής και εκδίκησης του κεντρικού ήρωα’.