Η δημόσια εικόνα των επιστημών και της τεχνολογίας: η περίπτωση της βιοτεχνολογίας και των βιοεπιστημών στην Ελλάδα

Abstract

The research entitled, “The Public Image of Sciences & Technology: The case of Biotechnology and Biosciences in Greece”, focuses on two of the most important developments which took place in the field of biotechnology and biosciences, genome sequencing and technology of cloning examining the way in which these two technoscientific facts were presented in public via the Greek press.The main issues of this research are the following: (I) Which is the rhetoric used by the Greek press in order to present genome sequencing and the technology of cloning? Were these events presented as technoscientific achievements which had a rescue character for humanity or were they presented with the rhetoric of a revealing character, underlining the ethical impact of these events? and (II) Which are the similarities and the differences of the reporting of genome sequencing and technology of cloning by the Greek press compared to this of the international press?Concerning the genome sequencing the Greek press presented this specific technoscientific development as a technoscientific achievement which rescued humanity, a revolution in the area of bioscience and biotechnology. The major rhetoric and the media framing of genome sequencing designated the utility and the beneficial results of genome which this has on medicine and patient treatment and on self-knowledge. Although there are references on the economic and ethical aspects relating with genome sequencing, the dominant journalistic and news speech depicts the technoscientific progress. Also, a comparative research indicated that the news reporting of genome sequencing in the Greek press follows the general model of news reporting of the respective international press. This can be explained by the fact that, the Greek press derive their content about technoscientific developments and international news form the international media, press releases from international press agencies and reprints from the international press. The rhetoric and metaphors that they use derive mostly from the international press, although there are some cases which have their roots in the national cultural frame.The most significant differentiations have to do with the fact that the Greek press emphasize the contribution, which ever this is, of the Greek scientists, in these technoscience facts, something which is not reported in the international press. Concerning the technology of cloning, the major rhetoric and framing from the side of the Greek press focuses on the ethical concerns and the danger of cloning experiments on humans but also the possible social impact coming from their successful results. Specifically, the Greek press presented Dolly’s cloning as an evolution in the area and of bioscience and biotechnology, which have very important social consequences.The major rhetoric and framing of the technology of Dolly’s cloning was dual. As a technoscientific development, Dolly’s cloning is conceived as a revolution in the area of biotechnology because the impossible became possible. In other words, the scientific fact of Dolly’s cloning is considered as an evolution in the area of biotechnology. However, cloning technology is negatively framed and there are emphasized the ethical worries and dangers of these experiments on humans and also the social consequences derived from their successful results. In this framing, the fear of a new eugenics, the ghost of “the mad scientists” such as Dr. Faust and Frankenstein, the worries of implementing new technologies on humans but also the futuristic scenarios coming from popular culture, they are feeding the public discourse of the journalists, creating a public image of cloning in which the dominant characteristics are the ethical aspects of it and the possible dangers form the implementation of this new technology. In addition, the comparative research has shown that Dolly’s cloning as it was presented in the Greek press it follows the standards of the respective international press. This fact can be explained because the Greek press derive their content and international news form the international media, press releases from international press agencies and reprints from the international press. The rhetoric and the metaphors used come from the international press and they are presented in a variation according to the Greek cultural framing. Also, the discussion in the Greek press revolve mostly around the public dialogue concerning the ethical aspects but also the legal adjustment which must be introduced but also the possible scenario of using this specific technology in human cloning. In other words, the Greek press, on the one hand emphasize the revolutionary character of Dolly’s cloning, which is perceived as a de facto scientific fact, but they mainly focus on a public dialogue concerning the ethical worries and dangers raised by this new technological evolution.

Η έρευνα με τίτλο, Η Δημόσια Εικόνα των Επιστημών και της Τεχνολογίας: Η περίπτωση της Βιοτεχνολογίας και των Βιοεπιστημών στην Ελλάδα, επικεντρώνεται σε δυο από τις σημαντικότερες εξελίξεις που έλαβαν χώρα στον τομέα της βιοτεχνολογίας και των βιοεπιστημών, την αλληλούχιση του γονιδιώματος (genome sequencing) και την τεχνολογία της κλωνοποίησης, εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα δυο τεχνοεπιστημονικά γεγονότα παρουσιάστηκαν στο δημόσιο χώρο μέσω του τύπου. Τα κεντρικά ερευνητικά ζητήματα στα οποία απαντά η συγκεκριμένη έρευνα τίθενται ως εξής: (Ι) Ποια είναι η ρητορική με την οποία παρουσιάστηκαν η αλληλούχιση του γονιδιώματος και η τεχνολογία της κλωνοποίησης στις ευρείας κυκλοφορίας ελληνικές εφημερίδες; Παρουσιάστηκαν τα δυο αυτά γεγονότα ως τεχνοεπιστημονικά επιτεύγματα σωτήρια για την ανθρωπότητα ή αντίθετα με μια ρητορική αποκαλυπτικού χαρακτήρα, τονίζοντας τις ηθικές επιπτώσεις αυτών των γεγονότων; και (ΙΙ) Ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές της κάλυψης της αλληλούχισης του γονιδιώματος και της τεχνολογίας της κλωνοποίησης στις ευρείας κυκλοφορίας ελληνικές εφημερίδες σε σχέση με την κάλυψη αυτών των γεγονότων από ευρείας κυκλοφορίας εφημερίδες διεθνώς;Ως προς την αλληλούχιση του γονιδιώματος οι ευρείας κυκλοφορίας ελληνικές εφημερίδες παρουσίασαν τη συγκεκριμένη τεχνοεπιστημονική εξέλιξη ως ένα τεχνοεπιστημονικό επίτευγμα, σωτήριο για την ανθρωπότητα, μια επανάσταση στο χώρο των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας. Η κυρίαρχη ρητορική και ειδησεογραφική πλαισίωση της αλληλούχισης του γονιδιώματος ανέδειξε τη χρησιμότητα και τα ευεργετικά αποτελέσματα που αυτή έχει στην ιατρική και την αντιμετώπιση ασθενειών και την αυτογνωσία του ανθρώπου. Παρότι δε λείπουν οι αναφορές στις οικονομικές και ηθικές πτυχές που σχετίζονται με την αλληλούχιση του γονιδιώματος, ο κυρίαρχος δημοσιογραφικός και ειδησεογραφικός λόγος παραμένει αυτός της τεχνοεπιστημονικής προόδου. Επιπρόσθετα, η συγκριτική έρευνα ανέδειξε ότι η κάλυψη της αλληλούχισης του γονιδιώματος στις ευρείας κυκλοφορίας ελληνικές εφημερίδες ακολουθεί γενικά τα πρότυπα κάλυψης των αντίστοιχών εφημερίδων του εξωτερικού. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι, οι ελληνικές εφημερίδες αντλούν την ύλη που αφορά τεχνοεπιστημονικές εξελίξεις και διεθνείς ειδήσεις από ξένα δημοσιεύματα, δελτία τύπου από διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία και αναδημοσιεύσεις άρθρων από ευρείας κυκλοφορίας εφημερίδες του εξωτερικού. Η ρητορική και οι μεταφορές που χρησιμοποιούνται αντλούνται ως επί το πλείστον από το διεθνή τύπο, αν και υπάρχουν και κάποιες που παράγονται και ανταποκρίνονται στο εθνικό πολιτιστικό πλαίσιο. Οι πιο σημαντικές διαφοροποιήσεις έχουν να κάνουν με το ότι οι ελληνικές εφημερίδες υπερτονίζουν τη συμβολή, όποια και αν είναι αυτή, ελλήνων επιστημόνων, στην επίτευξη των σημαντικών αυτών τεχνοεπιστημονικών γεγονότων κάτι που δεν το παρατηρούμε στη διεθνή ειδησεογραφία. Ως προς την τεχνολογία της κλωνοποίησης η κυρίαρχη ρητορική και πλαισίωση της από τις ευρείας κυκλοφορίας ελληνικές εφημερίδες εστιάζει στις ηθικές ανησυχίες και τους κινδύνους που ενέχουν τα πειράματα κλωνοποίησης για τον άνθρωπο αλλά και τις πιθανές κοινωνικές επιπτώσεις που μπορεί να επέλθουν από την επιτυχή κατάληξη τους. Συγκεκριμένα, οι ευρείας κυκλοφορίας ελληνικές εφημερίδες παρουσίασαν την κλωνοποίηση της Dolly ως μια εξέλιξη στο χώρο των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας, η οποία έχει σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις. Η κυρίαρχη ρητορική και πλαισίωση της τεχνολογίας της κλωνοποίησης της Dolly υπήρξε διττή. Ως τεχνοεπιστημονική εξέλιξη η κλωνοποίησης της Dolly εκλαμβάνεται ως μια επανάσταση στο χώρο της βιοτεχνολογίας καθώς το μέχρι πρότινος αδύνατο καθίσταται δυνατό. Με άλλα λόγια, καθ’ αυτό το επιστημονικό γεγονός της κλωνοποίησης της Dolly θεωρείται μια εξέλιξη στο χώρο των βιοεπιστημών. Ωστόσο, η τεχνολογία της κλωνοποίησης εν γένει πλαισιώνεται αρνητικά και τονίζονται οι ηθικές ανησυχίες και οι κίνδυνοι που ενέχουν αυτά τα πειράματα για τον άνθρωπο και οι κοινωνικές επιπτώσεις που μπορεί να επέλθουν από την επιτυχή κατάληξη τους. Σε αυτό το πλαίσιο, οι φόβοι μιας νέας ευγονικής, το φάντασμα «τρελών επιστημόνων» όπως οι Δρ. Φάουστ (Faust) και Φρανκεστάιν (Frankenstein), οι ανησυχίες της εφαρμογής των νέων τεχνολογιών στον άνθρωπο, αλλά και μελλοντολογικά σενάρια από το χώρο της δημόσιας κουλτούρας (popular / public culture) τροφοδοτούν το δημόσιο λόγο των δημοσιογράφων, δημιουργώντας μια δημόσια εικόνα της κλωνοποίησης στην οποία κυριαρχούν οι ηθικές πτυχές και οι κίνδυνοι από την εφαρμογή της νέας τεχνολογίας. Επιπρόσθετα, η συγκριτική έρευνα έδειξε ότι η κάλυψη της κλωνοποίησης της Dolly στις ευρείας κυκλοφορίας ελληνικές εφημερίδες ακολουθεί γενικά τα πρότυπα κάλυψης των αντίστοιχων εφημερίδων του εξωτερικού. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι, οι ελληνικές εφημερίδες στηρίζουν την ύλη που αφορά τεχνοεπιστημονικές εξελίξεις και διεθνείς ειδήσεις σε ξένα δημοσιεύματα, δελτία τύπου από διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία και αναδημοσιεύσεις άρθρων από ευρείας κυκλοφορίας εφημερίδες του εξωτερικού. Η ρητορική και οι μεταφορές που χρησιμοποιούνται αντλούνται ως επί το πλείστον από το διεθνή τύπο και παραλλάσσονται υπαγόμενες στο ελληνικό πολιτισμικό πλαίσιο. Επίσης, η συζήτηση στις ευρείας κυκλοφορίας ελληνικές εφημερίδες περιστρέφεται περισσότερο στον δημόσιο διάλογο για τις ηθικές επιπτώσεις αλλά και τη νομοθετική ρύθμιση που πρέπει να ληφθούν όσο και στα πιθανό σενάρια της χρήσης της συγκεκριμένης τεχνολογίας στην κλωνοποίηση του ανθρώπου. Με άλλα λόγια, οι ελληνικές εφημερίδες τονίζουν από τη μια πλευρά το επαναστατικό χαρακτήρα της κλωνοποίησης της Dolly, την οποία από την πρώτη στιγμή θεωρούν ως de facto επιστημονικό γεγονός, αλλά κυρίως εστιάζουν από την άλλη, σε ένα δημόσιο διάλογο για γύρω από τις ηθικές ανησυχίες και τους κινδύνους που εγείρει η νέα τεχνολογική εξέλιξη.