Άνθιμος Αλεξούδης: ένας λόγιος ιερωμένος της Ύστερης Οθωμανικής εποχής: βίος και έργο (συγγραφικό, αρχαιολογικό, παλαιογραφικό και άλλο)

Abstract

Hellenism, in the 19th century mainly, had the Church (Ecumenical Patriarchate) as its uniting factor, as proven in the present PhD thesis entitled “Anthimos Alexoudis: a scholar clergyman of the Late Ottoman era – Life and work", where the role of the Ecumenical Patriarchate on important issues regarding Hellenism of the late Ottoman Period is studied. Alexoudis, member of the Holy Synod and serving in Amasia and Velegrades Metropolises, was at the forefront of historic issues, such as the “Schism” and the drafting of the “National Regulations”, mainly from 1856 onwards. Alexoudis had a pivotal role in Greek education and Hellenism promotion policy in the provinces where he served. Specifically, his contribution to the education of the nation by establishing schools in the Ottoman Empire and the wider East region, as well as the staffing of the Church with educated clergymen, are thoroughly analyzed. Alexoudis also showed great interest in the Crypto-Christians of the Empire and, especially, in Spathia, while he was involved in the objectives of the Greek foreign policy, which, sometimes, were in opposition to the goals of the Church. Moreover, in the present dissertation we document and analyze Alexoudis’ writing and research activities, including collection and preservation of antiquities (we document information found in sources regarding donations of archaeological material to the Hellenic Philological Association of Constantinople and the Archaeological Society at Athens et al.), as well as preservation and study of paleographical sources (inscriptions on hard epigraphical materials and handwritten codices). The aforementioned are very important for the history of the Greek writing, the history of the Ottoman Hellenism and also the history of the Ecumenical Patriarchate. Alexoudis’ role is highlighted and investigated concerning the revelation and recognition of two of the most important purple vellum codices, “Codices Beratinus”, known as “purpureus Beratinus Φ” and “auropurpureus Anthymi”, codices of the 6th and 9th century respectively, which have been currently transferred and preserved in Tirana.

Ο Ελληνισμός από τον 19o κυρίως αιώνα είχε ως συνεκτικό στοιχείο την Εκκλησία (Οικουμενικό Πατριαρχείο) κάτι που αποδεικνύεται και στην παρούσα διδακτορική διατριβή με τίτλο: “Άνθιμος Αλεξούδης: ένας λόγιος ιερωμένος της Ύστερης Οθωμανικής εποχής - Βίος και έργο”, όπου μελετάται ο ρόλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου σε σημαντικά ζητήματα που αφορούν στον Ελληνισμό της ύστερης Οθωμανικής Περιόδου. Ο Αλεξούδης, ως μέλος της Ιεράς Συνόδου και υπηρετήσας στις Μητροπόλεις Βελεγράδων και Αμασείας, πρωταγωνίστησε σε ιστορικά ζητήματα, όπως στον “Όρο” του Σχίσματος, καθώς και στην σύνταξη των “Εθνικών Κανονισμών”, από το 1856 κυρίως κ.εξ., ενώ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην, εν γένει, πολιτική προώθησης της ελληνικής παιδείας και στην ανάδειξη της ελληνικότητας των επαρχιών όπου υπηρέτησε. Συγκεκριμένα, αναλύεται σχολαστικά η συμβολή του στην παιδεία του Γένους με την ίδρυση σχολείων στον χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στην ευρύτερη Ανατολή, καθώς και στη στελέχωση, κυρίως, της Εκκλησίας με μορφωμένους ιερωμένους. Έντονο ενδιαφέρον επέδειξε και για τους κρυπτοχριστιανούς της Αυτοκρατορίας και ειδικότερα τους κρυπτοχριστιανούς στη Σπαθία, ενώ αναμείχθηκε και στις επιδιώξεις της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής που έρχονταν σε αντίθεση, κάποτε, με τις επιδιώξεις της Εκκλησίας. Επίσης, καταγράφεται και αναλύεται η συγγραφική και ερευνητική του δραστηριότητα, που περιλαμβάνει συγκέντρωση και διάσωση αρχαιοτήτων (καταγράφουμε πληροφορίες εντοπιζόμενες στις πηγές που αφορούν σε δωρεές αρχαιολογικού υλικού προς τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο της Κωνσταντινουπόλεως, στην Αρχαιολογική Εταιρεία στην Αθήνα κ.α.), αλλά και τη διάσωση και μελέτη παλαιογραφικών πηγών (επιγραφών σε σκληρά υλικά γραφής και χειρόγραφων κωδίκων). Η σημασία τους είναι μεγάλη για την ιστορία της ελληνικής γραφής, όπως και για την ιστορία του Οθωμανικού Ελληνισμού και την ιστορία του Οικουμενικού Θρόνου. Επισημαίνεται, κυρίως, και διερευνάται ο ρόλος του Αλεξούδη στον εντοπισμό και στην αποκάλυψη δύο από τους σπουδαιότερους στον κόσμο μεμβράνινους πορφυρούς κώδικες, τους “μπερατινούς κώδικες”, γνωστοί ως “purpureus Beratinus Φ” και “auropurpureus Anthymi”, κώδικες του 6ου και 9ου αιώνα, αντίστοιχα, που σήμερα έχουν μεταφερθεί και διασώζονται στα Τίρανα.