Η διδασκαλία της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης στα Π.Τ.Δ.Ε. και οι εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

The subject of the doctoral research is the study of a particular cognitive discipline at the Departments of Primary Education and the Primary School Teachers (DPE&PST) that is the content of teaching the sociology of education. The study of the sociology of education courses was connected with the educational and social perceptions and, indirectly, the teaching practices of primary school teachers who are graduating from the DPE&PST, concerning the aspects of the social reproduction function of education. The study of the sociology of education focuses on a content analysis of the academic courses taught at the DPE&PST as it was printed on a representative sample of eleven course books that have been distributed to students of the DPE&PST during a twenty year period (1984-2004). The analysis examines the manner that three basic elements of the educational process are presented, which condense the dominant reproduction practice of school. Specifically, the analysis concerns the manner that those elements are defined and the function that is produced when tracing relative issues within the academic course books, school knowledge and the curriculum, or pupil assessment, and the way that the academic books explain variable school performance and failure. Investigation on the teachers’ social spectrum and their teaching methods refers to how they justify the reasons for their own students’ failure and also the way they handle this within the teaching process. Furthermore, investigation concerns the primary school teachers’ view of the pupil assessment system and their very own sociological cognition, formerly obtained through their initial education, of the reasons for school failure. Data have been collected through semi-structured interviews with a random sample of primary school teachers (15 men and 15 women), who, as students, had attended the sociology of education courses at the DPE&PST.The analysis and connection of two different data categories shows that there is an explicit relation of the dominant functionalist and strictly psychopedagogical theoretical approaches within the context of the sociology of education teaching about school knowledge, assessment and school failure, with the socially neutral perceptions and practices of teachers on the same issues.Where the teachers’ methodologies and pedagogical practices differrentiate from the content of their former education, these get more blended with both the current presenting and conducting of school knowledge and books, institutional and educational matters, and the current assessment system.As a consequence, the teachers’ social perceptions and teaching practices do not rise from a social vacuum or from strictly individual choices. These perceptions and practices are a critical effect of both the teachers’ former education and the constitutional (social, ideological and political) restrictions and preconditions of primary school functioning.

Αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής αποτελεί η διερεύνηση ενός γνωστικού τομέα των προγραμμάτων σπουδών στα Π.Τ.Δ.Ε., δηλ. αυτού που αφορά το περιεχόμενο της διδασκαλίας της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης, σε συσχέτιση με τις εκπαιδευτικές και κοινωνικές αντιλήψεις, άρα, έμμεσα, με τις διδακτικές και παιδαγωγικές πρακτικές εκπαιδευτικών απόφοιτων των Τμημάτων αυτών, αναφορικά με όψεις της αναπαραγωγικής λειτουργίας του σχολείου. Η διερεύνηση της διδασκαλίας της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης επιχειρείται μέσα από την ανάλυση του επίσημου περιεχομένου των σχετικών μαθημάτων που διδάχτηκαν στα Π.Τ.Δ.Ε., όπως αυτό αποτυπώνεται σε αντιπροσωπευτικό δείγμα έντεκα (11) διδακτικών συγγραμμάτων, τα οποία έχουν διανεμηθεί και αποτελέσει περιεχόμενο των εν λόγω μαθημάτων στα Τμήματα αυτά τη χρονική περίοδο 1984-2004. Η ανάλυση αφορά τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται τρία βασικά στοιχεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας, τα οποία συμπυκνώνουν, την κυρίαρχη αναπαραγωγική λειτουργία του σχολείου. Συγκεκριμένα, η ανάλυση αφορά τον τρόπο που ορίζονται και τη λειτουργία που αποδίδεται, κατά τη διαπραγμάτευση των σχετικών θεμάτων στα εν λόγω διδακτικά συγγράμματα, στις σχολικές γνώσεις και το αναλυτικό πρόγραμμα, στην αξιολόγηση των μαθητών καθώς και τον τρόπο με τον οποίο εξηγείται σ’ αυτά η διαφοροποιημένη σχολική επίδοση και αποτυχία των μαθητών στο σχολείο. Η διερεύνηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών αντιλήψεων των εκπαιδευτικών καθώς και των διδακτικών τους πρακτικών αφορά την εξήγηση, από αυτούς, των αιτίων της σχολικής αποτυχίας των μαθητών τους και τους τρόπους διδακτικής της αντιμετώπισης. Επίσης, η διερεύνηση αφορά τις οπτικές των εκπαιδευτικών σχετικά με το σύστημα αξιολόγησης των μαθητών και την κοινωνιολογική γνώση, την οποία οι ίδιοι έχουν αποκομίσει από την αρχική κοινωνιολογική τους εκπαίδευση, σχετικά με τα αίτια στα οποία οφείλεται η σχολική αποτυχία των μαθητών. Τα δεδομένα αυτά έχουν προκύψει μέσα από την πραγματοποίηση ημιδομημένων συνεντεύξεων σε τυχαία επιλεγμένο δείγμα εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (15 δασκάλες και 15 δάσκαλοι), οι οποίοι είχαν παρακολουθήσει τη διδασκαλία της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης στα Π.Τ.Δ.Ε. κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών τους σπουδών. Από την ανάλυση και συσχέτιση των δυο «κατηγοριών δεδομένων» προκύπτει το συμπέρασμα ότι υπάρχει μια σαφής σχέση συνάφειας ανάμεσα στις λειτουργιστικές και στενά ψυχοπαιδαγωγικές θεωρητικές οπτικές, οι οποίες κυριαρχούν στο περιεχόμενο της διδασκαλίας της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης, σχετικά με τις σχολικές γνώσεις, την αξιολόγηση και τη σχολική αποτυχία των μαθητών και στις λειτουργιστικές οπτικές και τις κοινωνικά ουδέτερες διδακτικές και παιδαγωγικές πρακτικές των εκπαιδευτικών για τα ίδια ζητήματα. Όπου οι διδακτικές και παιδαγωγικές πρακτικές και οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις από το περιεχόμενο της αρχικής τους εκπαίδευσης, αυτές εναρμονίζονται σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό με τον επίσημο τρόπο παρουσίασης και διδασκαλίας των σχολικών γνώσεων και των διδακτικών βιβλίων, με το θεσμικό τρόπο λειτουργίας του σχολείου και διεκπεραίωσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας και με το ισχύον σύστημα αξιολόγησης των μαθητών.Κατά συνέπεια, οι κοινωνικές αντιλήψεις και πρακτικές των εκπαιδευτικών δε συγκροτούνται σε κοινωνικό «κενό» ή αποκλειστικά στο επίπεδο των «ατομικών επιλογών» των εκπαιδευτικών. Αυτές αποτελούν (σε σημαντικό βαθμό) το αποτέλεσμα (εκτός της αρχικής τους εκπαίδευσης) και των υφιστάμενων θεσμικών (δηλαδή κοινωνικών, ιδεολογικών και πολιτικών) περιορισμών και προϋποθέσεων λειτουργίας του δημοτικού σχολείου.