Ο ρόλος του φύλου (εκπαιδευτικού και μαθητή) στην εκπαιδευτική διαδικασία: η οπτική των εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

School as a social field of action could not avoid being influenced by the gender, since this constitutes one of the most basic factors of social classification. Besides, gender either as a perception of the roles of men and women, or as a stereotype, or as a factor that shapes attitude, or from any other point of view it could be considered, is assumed as an element that apparently affects either directly or indirectly what people regard as important. However, the role of the school, as a socializing institution inevitably brings out the importance of the teachers’ role, provided that they play a leading role in the interactive process taking place in the classroom.The present thesis aims to investigate teachers’ perceptions about this particularly multidimensional field, that is the role of gender in the educational process. Some of the principles that formed the starting point for this research were: Firstly, the fact that nowadays there is a diffusing perception of the necessity of imposing social justice in the context of harmonious coexistence. Secondly, the acceptance that equality between two sexes both in society and specifically in the educational field is generally considered as being effective. Thirdly, the fact that programs which have already been applied brought out the failure to achieve actual gender equality in the classrooms. Last, but not least, the fact that teaching remains a channel of promoting gender stereotypes. Therefore, what is needed in the present state of legislative, ideological and institutional maturation is to examine the degree to which teachers realise that during the educational process, gender micro-inequalities still affect in the teaching process.Thus, the most challenging aspect, as far as teachers are concerned nowdays, is the clash between the theoretical acceptance of the necessity of applying gender equality and the domination of gender stereotypes in basic domains of teachers' perceptions, like teaching methods, school performance and school behaviour. This contradiction between what is theoretically regarded by teachers as being necessary and what it is actually promoted through the teaching is that signals the need to redifine the argument concerning the effect of gender during the educational process via dimensions either unknown or known through research and applying them to the Greek reality. In their totality, most of these aspects justify the resurging interest in relevant research, since the danger of infiltrating neosexism in teachers’ perceptions has already been visible.

Το σχολείο ως ένα κοινωνικό πλαίσιο δράσης δε θα μπορούσε να μην επηρεάζεται από το φύλο, καθώς αυτό αποτελεί έναν από τους πιο βασικούς παράγοντες κοινωνικής ταξινόμησης. Άλλωστε, το φύλο είτε ως αντίληψη σχετικά με τους ρόλους των ανδρών και των γυναικών, είτε ως στερεότυπο, είτε ως παράγοντας που διαμορφώνει στάση ή όπως αλλιώς θεωρηθεί συνιστά ένα στοιχείο που διαφαίνεται πως επιδρά άμεσα ή έμμεσα στις εκτιμήσεις των ανθρώπων. Ο ρόλος, ωστόσο, του σχολείου ως ενός κοινωνικοποιητικού φορέα αναπόφευκτα αναδεικνύει τη σπουδαιότητα του αντίστοιχου ρόλου των εκπαιδευτικών, εφόσον αυτοί/ες είναι πρωταγωνιστικά εμπλεκόμενοι στο αλληλεπιδραστικό πλαίσιο λειτουργίας σε μια σχολική τάξη. Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποσκοπεί στη διερεύνηση των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών σε αυτό ακριβώς το πολυδιάστατο ζήτημα, το ρόλο του φύλου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ορισμένες αρχές που αποτέλεσαν τις αφετηρίες για τον ερευνητικό προβληματισμό ήταν το γεγονός ότι σήμερα πλέον είναι διάχυτη η αντίληψη περί της αναγκαιότητας επιβολής της κοινωνικής δικαιοσύνης στα πλαίσια της αρμονικής συνύπαρξης, ότι η αρχή της ισότητας των φύλων στην κοινωνία και τον εκπαιδευτικό χώρο θεωρείται ένας κανόνας εν πολλοίς σε ισχύ, ότι έχουν ήδη εφαρμοστεί προγράμματα που έχουν αναδείξει το έλλειμμα στην έμπρακτη εφαρμογή της ισότητας των φύλων στην εκπαίδευση, αλλά και εν τέλει ότι η διδασκαλία παραμένει ένας δίαυλος προώθησης των στερεοτύπων του φύλου. Αυτό που απομένει, λοιπόν, στην παρούσα φάση της νομοθετικής, ιδεολογικής και θεσμικής ωρίμανσης των σημερινών συνθηκών είναι να διερευνηθεί ο βαθμός στον οποίο οι εκπαιδευτικοί συνειδητοποιούν ότι κατά την εκπαιδευτική διαδικασία συνεχίζουν να παρεισφρέουν οι μικροανισότητες του φύλου. Άρα, αυτό που στη σημερινή εποχή προκαλεί ιδιαίτερα όσον αφορά τους/τις εκπαιδευτικούς είναι η διάσταση ανάμεσα στη θεωρητική παραδοχή της αναγκαιότητας ισχύος της αρχής της ισότητας των φύλων και στην επικράτηση των στερεοτύπων του φύλου σε βασικούς τομείς των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών, όπως οι διδακτικές πρακτικές τους, οι επιδόσεις των μαθητών/τριών και η μαθητική συμπεριφορά. Αυτή η διάσταση ανάμεσα σε ό,τι θεωρητικά παραδέχονται οι εκπαιδευτικοί ως αναγκαιότητα και σε ό,τι έμπρακτα προωθείται κατά τη διδασκαλία είναι που σηματοδοτεί την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό του προβληματισμού σχετικά με το ρόλο του φύλου στην εκπαίδευση μέσα από διαστάσεις ερευνητικά ήδη γνωστές αλλά και άγνωστες ακόμη για την ελληνική πραγματικότητα. Στο σύνολό τους αρκετές από αυτές τις διαστάσεις είναι που δικαιολογούν την αναζωπύρωση του συναφούς ερευνητικού ενδιαφέροντος, καθώς ο κίνδυνος διείσδυσης του νεοσεξισμού στις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών είναι πλέον ορατός.