Η χρήση τοξικών ουσιών στην Ελλάδα μέσα από το ρεμπέτικο τραγούδι (1920-1940)

Abstract

The thesis, consisting of two parts, was designed with the main aim to highlight the historicity of use and addiction to substances. In the first part is studied the emergence of the dependence phenomenon and its multifactorial character, is defined the state of the dependence and the addict and then is analyzed the decisive role of the Policy, Medicine and Criminology in the evolution of the phenomenon. It is examined the use of illegal dependence substances in Greece during the Interwar period, the theoretical approaches and its treatment by specialists, the prosecuting authorities and the Press. Also are studied the social implications of this phenomenon and the practices of the institutions of the State. Then are presented: the "profile" of the addict by opiates and cocaine that admitted for treatment in psychiatric institutions in Athens. The causal factors of dependence (according to the medical records) and the treatment of dependence. A similar presentation is made for hashish users. Finally a periodization of addiction to opiates and cocaine in Greece is formulated, from the early 20th century until today. In the second part it is studied the rebetiko as a resource of information for all users of hashish. The social origins of rebetiko are presented, the research material referring to “hashish song” and the role of the music industry in Greece. At methodological level the dismantling process of creation (song) and its reconstruction is followed in order that from the imaginary of the creator, the socially real to be approached. Considerations are given to the rich vocabulary of hashish users and follow: the categorizations, the content analysis of songs and the comparison of "self-taught - piraeus" creators to the "cultured" creators of rebetiko. It is also studied, relying on the songs, the space and the ritual of the use of hashish, the relation between hashish usage - police and hashish usage - death, when a typology of hashish users is configured. Finally a parallel presentation of "narcotics" in rebetiko and "medical history" of psychiatric institutions is done. The research and study relied heavily on six institutional archives: 1. Aeginiteio, 2. Dromokaiteio, 3.Public psychiatric hospital – Dafni 4. Greek literature for the addictions of pre-war period (personal collection), 5. Koutsoumari Aristotelis (Commander of Athens General Security Department) during the 1930s decade6. Rebetika songs (personal collection).

Η διατριβή, που αποτελείται από δύο μέρη, εκπονήθηκε έχοντας ως κύριο στόχο την ανάδειξη της ιστορικότητας της χρήσης και της εξάρτησης από ουσίες. Στο Πρώτο μέρος μελετάται η εμφάνιση του φαινομένου της εξάρτησης και ο πολυπαραγοντικός του χαρακτήρας, ορίζονται η κατάσταση εξάρτησης και ο εξαρτημένος και ακολούθως αναλύεται ο καθοριστικός ρόλος της Πολιτικής, Ιατρικής και Εγκληματολογίας στην εξέλιξή του φαινομένου. Εξετάζεται η χρήση των παράνομων ουσιών εξάρτησης στην Ελλάδα κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, οι θεωρητικές προσεγγίσεις και η αντιμετώπισή της εκ μέρους των ειδικών, των διωκτικών αρχών και του Τύπου. Επίσης μελετώνται οι κοινωνικές προεκτάσεις του φαινομένου και οι πρακτικές των θεσμών της Πολιτείας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται: Το «προφίλ» του εξαρτημένου από οπιούχα και κοκαΐνη που εισήχθη για θεραπεία στα ψυχιατρικά ιδρύματα της Αθήνας. Οι αιτιολογικοί παράγοντες της εξάρτησης (σύμφωνα με τα ιατρικά ιστορικά) και η θεραπεία της εξάρτησης. Ανάλογη παρουσίαση γίνεται για τους χρήστες χασίς. Τέλος διατυπώνεται μια περιοδολόγηση της εξάρτησης από οπιούχα και κοκαΐνη στην Ελλάδα, από τις αρχές του 20ου αιώνα έως σήμερα. Στο Δεύτερο μέρος μελετάται το ρεμπέτικο ως πηγή πληροφόρησης για το σύνολο των χρηστών χασίς. Γίνεται παρουσίαση των κοινωνικών καταβολών του ρεμπέτικου, του ερευνητικού υλικού σχετικά με το «χασικλίδικο» και του ρόλου της μουσικής βιομηχανίας στην Ελλάδα. Μεθοδολογικά ακολουθείται η διαδικασία αποδιάρθρωσης της δημιουργίας (τραγούδι) και η ανασυγκρότησής της ώστε από το φαντασιακό του δημιουργού να προσεγγισθεί το κοινωνικά πραγματικό. Μελετάται το πλούσιο λεξιλόγιο των χρηστών χασίς και ακολουθούν: οι κατηγοριοποιήσεις, η ανάλυση περιεχομένου των τραγουδιών και η σύγκριση των «αυτοδίδακτων-πειραιωτών» με τους «καλλιεργημένους» δημιουργούς του ρεμπέτικου. Μελετώνται επίσης, βάσει των τραγουδιών ο χώρος και η τελετουργία της χρήσης χασίς, η σχέση χασισοποσίας-αστυνομίας και χασισοποσίας-θανάτου, ενώ διαμορφώνεται μια τυπολογία χρηστών χασίς. Τέλος γίνεται παράλληλη παρουσίαση της «πρέζας» στο ρεμπέτικο και στα «ιατρικά ιστορικά» των ψυχιατρικών ιδρυμάτων. Η έρευνα και μελέτη στηρίχθηκε κατά πολύ σε έξι αρχεία: 1.Αιγινητείου, 2.Δρομοκαϊτείου Θεραπευτηρίου, 3.Δημόσιου Ψυχιατρείου-Δαφνί, 4.Ελληνικής Βιβλιογραφίας για τις εξαρτήσεις της προπολεμικής περιόδου (προσωπική συλλογή), 5.Κουτσουμάρη Αριστοτέλη (Διοικητή Τμήματος Γενικής Ασφαλείας Αθηνών) κατά την δεκαετία του 1930, 6.Ρεμπέτικων τραγουδιών (προσωπική συλλογή).