Οντολογικές θεωρήσεις κατά το έργο των Καλλίστου και Ιγνατίου των Ξανθοπούλων

Abstract

The aim of this dissertation is the scientific review of the work of Kallistos and Ignatius Xanthopoulos "Method and Kanon precisely with God ", which is placed in the middle of the 14th century and is included in the edition of the Philocalia of 1789 in Venice. It is a work which, with its enlightening character, encompasses the philosophy of an entire period and gathers essences of the wisdom of writers from many centuries of Byzantine philosophy. A historical review is made of the concepts and philosophical issues that emerge from the text and an attempt is made to consider them in the light of the effects of out-of-door philosophical thought. Consequently, the philosophical approach enriches the relevant literature on the problems of God, Man and the possibility of deification, as recorded in the work of the Xanthopoulos, Method and Kanon. A thorough review and indexing of the ontological issues preceded and taken under consideration from a large collection of the relevant publications, a classification of the material and an evidential analysis of the positions projected during the period of internal philosophy in relation to the respective positions of the ancient Philosophy. The development of the theme is divided into three parts. Specifically, the first part examines Human (Anthropos) ontologically, the second part examines philosophical issues about God and the third presents the path of Man towards deification. The research showed that according to the anthropology of the authors, Man constitutes from a single psychosomatic unit, that is, neither the enistic nor the dualistic theory is adopted. The immortality of the soul is supported, according to Plato, but also the incorruptibility of the body. Ontological character is rendered to human freedom and also epistemological content is rendered to virtue, as expressed spermatically in Socratic ideas. Virtue is the perfection of everyone's nature, as the Stoics claim. The impossibility of human logic to perceive God, but also the hegemonic role of the mind for the ontological renewal and deification of Man is ascertained. The knowledge of God is considered a consequence of divine consent, as in Plato's theory of remembrance and the path to deification presents many similarities, but also important differences from the Platonic allegory of the cave. God has the foresight that Plato, Aristotle, the Stoics and the Neoplatonists accept that He has. In Byzantine thought, however, God is identified with love, which in contrast to the door-to-door philosophy is a universal value and acquires an existential essence. In the loving relationship with God, praying is the path, which under specific circumstances can lead man to Neptic state of mind, apathy, aponia, as a central sense of Stoic philosophy, similar to the uneasiness of the Epicureans and the Skeptics. Thus the finite man with his strengths and weaknesses can achieve his earthly encounter and unity with God. This is its ultimate existential purpose, the ultimate good and the highest goal.

Στόχος της παρούσας διατριβής είναι η επιστημονική επισκόπηση του έργου των Καλλίστου και Ιγνατίου Ξανθοπούλων ««Μέθοδος καὶ Κανών σὺν Θεῷ ἀκριβής», το οποίο τοποθετείται στα μέσα του ιδ΄ αιώνα και περιλαμβάνεται στην έκδοση της Φιλοκαλίας του 1789 στη Βενετία. Πρόκειται για ένα έργο το οποίο με τον ερανιστικό του χαρακτήρα περικλείει τη φιλοσοφία μιας ολόκληρης περιόδου και συγκεντρώνει αποστάγματα σοφίας συγγραφέων από πολλούς αιώνες της βυζαντινής φιλοσοφίας. Γίνεται ιστορική επισκόπηση των εννοιών και των φιλοσοφικών θεμάτων που αναδεικνύονται από το κείμενο και επιχειρείται η θεώρησή τους υπό το πρίσμα των επιδράσεων της θύραθεν φιλοσοφικής σκέψης. Συνακόλουθα η φιλοσοφική προσέγγιση εμπλουτίζει τη σχετική βιβλιογραφία για τα προβλήματα περί του Θεού, του ανθρώπου και της δυνατότητας της θεοποίησης, έτσι όπως καταγράφηκαν στο έργο των Ξανθοπούλων, Μέθοδος και Κανών. Προηγήθηκε επισκόπηση και αποδελτίωση των υπό εξέταση οντολογικών θεμάτων και συγκέντρωση των σχετικών δημοσιευμάτων, ταξινόμηση του υλικού και αποδεικτική ανάλυση των θέσεων που προβάλλονται κατά την περίοδο της έσω φιλοσοφίας σε σχέση με τις αντίστοιχες θέσεις της αρχαίας. Η ανάπτυξη του θέματος διαιρείται σε τρία μέρη. Συγκεκριμένα, στο πρώτο μέρος εξετάζεται οντολογικά ο άνθρωπος, στο δεύτερο μέρος εξετάζονται φιλοσοφικά θέματα περί του Θεού και στο τρίτο παρουσιάζεται η πορεία του ανθρώπου προς τη θέωση. Από την έρευνα προέκυψε πως κατά την ανθρωπολογία των συγγραφέων ο άνθρωπος συνιστά ενιαία ψυχοσωματική ενότητα, δεν υιοθετείται δηλαδή ούτε η ενιστική ούτε η δυϊστική θεωρία. Υποστηρίζεται η αθανασία της ψυχής, σύμφωνα και με τον Πλάτωνα, αλλά και η αφθαρτοποίηση του σώματος. Αποδίδεται οντολογικός χαρακτήρας στην ανθρώπινη ελευθερία και γνωσιολογικό περιεχόμενο στην αρετή, όπως σπερματικά εκφράζεται στις σωκρατικές ιδέες. Η αρετή είναι τελειότητα της φύσης του καθενός, όπως υποστηρίζουν και οι Στωικοί. Διαπιστώνεται η αδυναμία της ανθρώπινης λογικής να χωρέσει τον Θεό, αλλά και ο ηγεμονικός ρόλος του νου για την οντολογική ανακαίνιση και θέωση του ανθρώπου. Η γνώση του Θεού θεωρείται απόρροια θεϊκής συγκατάβασης, όπως και στη θεωρία του Πλάτωνα περί αναμνήσεως και η πορεία προς τη θέωση παρουσιάζει ομοιότητες, αλλά και σημαντικές διαφορές από την πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου. Ο Θεός έχει προνοητική δύναμη την οποία δέχονται ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, οι Στωικοί και οι νεοπλατωνικοί. Στη βυζαντινή σκέψη όμως ο Θεός ταυτίζεται με την αγάπη η οποία σε αντίθεση με τη θύραθεν φιλοσοφία είναι καθολική αξία και αποκτά υπαρξιακή υπόσταση. Στην αγαπητική σχέση με τον Θεό η προσευχή είναι αυτή που υπό προϋποθέσεις μπορεί να οδηγήσει στην νήψη, την απάθεια, έννοια της στωικής φιλοσοφία, όμοια με την αταραξία των Επικούρειων και των Σκεπτικών. Έτσι ο πεπερασμένος άνθρωπος με τα εφόδια και τις αδυναμίες του μπορεί να επιτύχει την επίγεια συνάντησή του και την ένωση με τον Θεό. Αυτός είναι ο τελικός υπαρξιακός του σκοπός, το κορυφαίο αγαθό και ο ύψιστος στόχος.