Εκπαιδευτικά προγράμματα και παιδαγωγικές εφαρμογές των μουσείων: εμπειρίες απο μουσεία των Η.Π.Α. και η ελληνική πραγματικότητα

Abstract

The main goal of the present research is to study the relations and the practices that characterize the modern museum studies, based on their approach as experience, education and research that emerge from the function of the museums. Thus, the main objective of this thesis is to investigate the educational possibilities of the museums as places of aesthetic and cultural development. Also, to study the educational programs, especially of the museums of the USA, and their contribution to a better museum education. Finally, to investigate the current practices and possibilities of the Greek museums for the education and development of the society. At the beginning, the operation of the museum is studied in relation to the museum education and especially the planning, preparation and offerings of museum visits (Chap. 1). The influence of museums and museum visits are examined for a better attitude of life, particularly of children (Chap. 2). Reference is made to the past, present and the expectations of museums, as they are called today to contribute in the creative experience and from places of attracting passive observers to become centres of action and search (Chap. 3). Also, aspects of the European experience are studied, with reference made to the Australian and Japanese. Consequently, the policies and practices followed by known museums of the USA are studied (Chap. 4). Finally, the Greek reality is studied (Chap. 5) and results are presented of a field research among students of High schools and Lyceums, with the aim to assess the educational possibilities of museums in Greece and to make proposals for improvement. The main elements of originality and contribution of the present thesis are the criticalanalysis of museum education in the USA and Europe, the comparative study of educationalprograms of museums in the USA, and the field research among high school students forthe possibilities of Greek museums as places of aesthetic culture. The conclusions and the suggestions of the present thesis are summarized as follows: 1. The educational goal of museums is the development of scientific curiosity, historical perspective and cultural values. They motivate the visitors to search with a natural, mental, intellectual and sentimental manner in order to appreciate the beautiful, thus, encouraging the development of sensitivity and intellectual perception. 2. The experience in the museum should lead to exploration, growth of ideas,inspiration and to deeper comprehension, opening the road to the sentiment and criticalthought. The experience with the exhibits allows the growth of dexterities, for which a goodplanning by the school and the museum is essential. The approach of the young to the museum material should broaden their perspective, cultivating their creativity andencouraging their participation. 3. The museum experience includes observation, experimentation and discussion, with natural collation but also with the use of technology. The museums should serve the society via the dissemination of knowledge, the growth of dexterities, the creation of aesthetics, the strengthening of community links and the transmission of values. 4. High attention should be paid to the museum exercise because learning can emanate from the meditative thought and the application of scientific knowledge. Also particular importance should be given to the choice of personnel, with knowledge of the broader subject and the particular collections, so to encourage creativity through suitable teaching. Thus the museum experience will develop in a study of life, which is possible with the introduction of well organized programs. 5. The good planning and preparation constitute the foundations for a successful museum visit. Beyond the creation of a content for the visit relating to what the students study, their sufficient preparation is also required so that they can take active part before, during and after the visit. 6. The preparation of museum programs for the leisure time is a challenge because the interests of present day visitors have changed, as they seek new visions and have new expectations, new ways of amusement and work. The museum should provoke reflection and critical thought, without which learning is not possible.7. With suitable programs and the collaboration with the schools, Greek museums canplay an important educational role. However, they should adapt to the new age, the newtechnologies and perceptions. They need sufficient subsidy so that they can have modernexhibits, not only of the old days or for profit. In order to be more efficient, the museumcurators must be well informed. 8. There exist different perceptions of operation between traditional and new museums. Some believe that the new museums succumb to consumer pressure, and that the places of sales disdain the exhibits. The museums, however, can have a positive effect depending on the behavior and practices of their personnel. For this, there should becollaboration between the employs based on a code of ethics and operation rules.9. Many museums have adopted the perception that they can become places ofmeeting of avant-garde people. Thus in Greece, the Benaki Museum has adapted to themodern conditions, offering the occasion of markets and food, while the Cycladic Museumof Art functions similarly. The defenders of the modern museum believe that without the adaptation to the modern perceptions, the museums will become mausoleums and will bebroken away from the society. 10. From the results of the field research it appears that there are no important differences of opinions about museums between students in Magnesia and Attica. A large percentage of students considers the museums as learning places while they are relativelyprepared for the visit. They are informed about new exhibitions mainly from the massmedia and the school, and about the exhibits mainly from the teachers. Large percentageconsiders that the educational programs are essential for better evaluation of the exhibits.Also they consider that the aim of a visit is educative and that the museums are places ofhistorical value. Many students do not visit the museums because of bad opening hours ofoperation while some are not interested in the content. The students in large percentagestated that they would visit the museums even if there was a ticket. An importantpercentage stated that their expectations were not met by the conducted tour or that it wasincomplete. 11. The museum offers life-learning and thus every society member can observe thescientific developments and the social reforms. In order to improve the quality of visits inthe Greek museums: a) the effectiveness of exhibits and the necessary ways ofimprovement should be studied, b) the personnel rules should be improved in order fortheir contribution to be more effective, c) the fine and other arts should be mixed aiming ata more complete perception of art and culture, d) the new technologies should be exploited,and e) new ways of approaching the visitor should be sought. From the comparison of the Greek museums with the museums of the USA and Europe, the following similarities, differences and insufficiencies are observed: a) The Greek museums have the same goals with the museums of the USA and Europe, b) They are open less hours while there is lesser public promotion of their activities. The foreign museums have better visitor services, resulting to larger attraction of public, c) Greek museums do not have enough specialized personnel in order to apply new methods and technologies. In conclusion, what makes the museum education unique at a world level is thecreativity in all means of learning, the worldwide exchange of ideas and communicationbetween the instructors of museums, and the commonly accepted opinion that themuseum education should reach in the heart of experience, because thus it will offersubstantially to the society.

Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να μελετήσει τις σχέσεις και τις πρακτικές που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες μουσειακές μελέτες με βάση την προσέγγισή τους ως εμπειρίας, εκπαίδευσης και έρευνας που αναδεικνύονται από την λειτουργία των μουσείων. Έτσι, στόχος της διατριβής είναι να διερευνήσει τις εκπαιδευτικές δυνατότητες των μουσείων ως χώρων αισθητικής και πολιτισμικής αγωγής. Ακόμη, να μελετήσει τα εκπαιδευτικά προγράμματα, ειδικότερα των μουσείων των ΗΠΑ, και την συμβολή τους στην καλύτερη μουσειακή αγωγή. Τέλος να διερευνήσει τις σημερινές πρακτικές και δυνατότητες των Ελληνικών μουσείων για την παιδεία και ανάπτυξη της κοινωνίας. Αρχικά μελετάται η λειτουργία του μουσείου σε σχέση με τη μουσειακή εκπαίδευση και ειδικότερα ο σχεδιασμός η προετοιμασία και η προσφορά των επισκέψεων (κεφ. 1). Εξετάζεται η επίδραση των μουσείων και των μουσειακών επισκέψεων για μία καλύτερη στάση ζωής ιδιαίτερα των παιδιών (κεφ. 2). Γίνεται αναφορά στο παρελθόν, το παρόν και στις προσδοκίες των μουσείων, καθώς σήμερα καλούνται να συμβάλουν στη δημιουργική εμπειρία και από χώροι προσέλκυσης παθητικών παρατηρητών να γίνουν κέντρα δράσης και αναζήτησης (κεφ. 3). Ακόμη, εξετάζονται πτυχές της Ευρωπαϊκής εμπειρίας, με αναφορές και στην Ιαπωνική και Αυστραλιανή. Στη συνέχεια μελετάται η πολιτική και οι πρακτικές που ακολουθούνται σε γνωστά μουσεία των ΗΠΑ (κεφ. 4). Τέλος μελετάται η Ελληνική πραγματικότητα (κεφ. 5) και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα μίας έρευνας πεδίου σε μαθητές γυμνασίων και λυκείων με στόχο να εκτιμηθούν οι εκπαιδευτικές δυνατότητες των μουσείων στην Ελλάδα και να γίνουν βελτιωτικές προτάσεις. Τα κύρια στοιχεία πρωτοτυπίας και συνεισφοράς της παρούσας διατριβής είναι η κριτική ανάλυση της μουσειακής εκπαίδευσης στις ΗΠΑ και Ευρώπη, η συγκριτική μελέτη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των μουσείων στις ΗΠΑ και η έρευνα πεδίου μεταξύ των μαθητών για τις δυνατότητες των Ελληνικών μουσείων ως χώρων αισθητικής αγωγής. Τα συμπεράσματα και οι προτάσεις της παρούσης διατριβής συνοψίζονται ως εξής: 1. Εκπαιδευτικός στόχος των μουσείων είναι η ανάπτυξη της επιστημονικής περιέργειας της ιστορικής αντίληψης και των καλλιτεχνικών αξιών. Παρακινούν τους επισκέπτες να ερευνούν με φυσικό, διανοητικό, και συναισθηματικό τρόπο ώστε να εκτιμούν το ωραίο, ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη της ευαισθησίας και της πνευματικής αντίληψης. 2. Η εμπειρία στο μουσείο πρέπει να οδηγεί στην εξερεύνηση, την ανάπτυξη ιδεών, την έμπνευση και στη βαθύτερη κατανόηση, ανοίγοντας δρόμο στο συναίσθημα και στην κριτική σκέψη. Η εμπειρία με τα εκθέματα επιτρέπει την ανάπτυξη δεξιοτήτων, για τις οποίες είναι απαραίτητος ένας καλός σχεδιασμός από το σχολείο και το μουσείο. Η προσέγγιση των νέων στο μουσειακό υλικό πρέπει να διευρύνει την προοπτική τους καλλιεργώντας την δημιουργικότητα και ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή. 3. Η μουσειακή εμπειρία περιλαμβάνει παρατήρηση, πειραματισμό και συζήτηση, με φυσική αντιπαραβολή αλλά και με χρήση της τεχνολογίας. Τα μουσεία πρέπει να υπηρετούν την κοινωνία μέσω της μετάδοσης γνώσης της ανάπτυξης δεξιοτήτων, της δημιουργίας αισθητικής της ενδυνάμωσης κοινοτικών δεσμών και της μετάδοσης αξιών. 4. Πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στη μουσειακή άσκηση καθώς η μάθηση μπορεί να προέλθει από τη στοχαστική σκέψη και την εφαρμογή της επιστημονικής γνώσης. Ακόμη να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην επιλογή προσωπικού, με γνώση του ευρύτερου αντικειμένου και συγκεκριμένων συλλογών, ώστε να ενθαρρύνει την δημιουργικότητα μέσα από κατάλληλη διδασκαλία. Έτσι η μουσειακή εμπειρία θα εξελιχθεί σε μια μελέτη ζωής η οποία είναι δυνατή με την εισαγωγή καλά οργανωμένων προγραμμάτων. 5. Ο καλός σχεδιασμός και προετοιμασία αποτελούν τα θεμέλια για μία επιτυχή μουσειακή επίσκεψη. Πέραν της δημιουργίας περιεχομένου της επίσκεψης σχετικού με ό,τι οι μαθητές μελετούν, απαιτείται και επαρκής προετοιμασία τους ώστε να μπορέσουν να λάβουν ενεργό μέρος πριν, κατά και μετά την επίσκεψη. 6. Η προετοιμασία μουσειακών προγραμμάτων για τον ελεύθερο χρόνο είναι μία πρόκληση καθώς έχουν αλλάξει οι επιθυμίες των σημερινών επισκεπτών που αναζητούν νέα οράματα και έχουν νέες προσδοκίες νέο τρόπο διασκέδασης και εργασίας. Το μουσείο πρέπει να προκαλεί προβληματισμό και κριτική σκέψη γιατί χωρίς αυτά δεν επέρχεται μάθηση. 7. Με κατάλληλα προγράμματα και τη συνεργασία με τα σχολεία, τα Ελληνικά μουσεία μπορούν να παίξουν σημαντικό εκπαιδευτικό ρόλο. Πρέπει όμως να προσαρμοστούν στη νέα εποχή, στις νέες τεχνολογίες και αντιλήψεις. Χρειάζονται ικανή επιχορήγηση ώστε να μπορούν να παρουσιάζουν σύγχρονα εκθέματα, όχι μόνο παλαιό ή για κέρδος. Για να είναι αποδοτικότεροι, οι επιμελητές μουσείων πρέπει να είναι καλά ενημερωμένοι. 8. Υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις λειτουργίας μεταξύ παραδοσιακών και νέων μουσείων. Μερικοί πιστεύουν ότι τα νέα μουσεία υποκύπτουν στην καταναλωτική πίεση, και ότι οι χώροι πωλήσεων απαξιώνουν τα εκθέματα. Τα μουσεία, όμως μπορούν να επιδράσουν θετικά, ανάλογα και με τη συμπεριφορά και τις πρακτικές του προσωπικού τους. Προς τούτο πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ των εργαζομένων που να βασίζεται σε κώδικα αρχών και κανόνες λειτουργίας. 9. Πολλά μουσεία έχουν υιοθετήσει την αντίληψη ότι μπορούν να γίνουν χώροι συνάντησης ανθρώπων με πρωτοπορία. Έτσι και στην Ελλάδα, το Μουσείο Μπενάκη έχει προσαρμοστεί στις σύγχρονες συνθήκες προσφέροντας την ευκαιρία αγορών και εστίασης, ενώ ανάλογα λειτουργεί και το Κυκλαδικό Μουσείο Τέχνης. Οι υπερασπιστές του σύγχρονου μουσείου πιστεύουν ότι χωρίς την προσαρμογή στις σύγχρονες αντιλήψεις, τα μουσεία θα γίνουν μαυσωλεία και θα αποκοπούν από την κοινωνία. 10. Από τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου φαίνεται ότι δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές απόψεων για τα μουσεία μεταξύ μαθητών της Μαγνησίας και της Αττικής. Ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών θεωρεί τα μουσεία ως χώρους μάθησης και είναι σχετικά προετοιμασμένοι για την επίσκεψη. Ενημερώνονται για νέες εκθέσεις κυρίως από τα ΜΜΕ και το σχολείο ενώ για τα εκθέματα κυρίως από τους δασκάλους. Μεγάλο ποσοστό θεωρεί ότι τα εκπαιδευτικά προγράμματα είναι απαραίτητα για την καλύτερη αξιολόγηση των εκθεμάτων. Επίσης θεωρούν ότι ο σκοπός της επίσκεψης ήταν μορφωτικός και ότι τα μουσεία είναι χώροι ιστορικής αξίας. Πολλοί μαθητές δεν επισκέπτονται τα μουσεία λόγω κακών ωρών λειτουργίας ενώ μερικούς δεν τους ενδιαφέρει το περιεχόμενο. Σε μεγάλο ποσοστό δήλωσαν ότι θα επισκέπτονταν τα μουσεία έστω και αν υπήρχε εισιτήριο. Σημαντικό ποσοστό δήλωσε ότι δεν καλύφθηκαν οι προσδοκίες τους από την ξενάγηση ή ότι ήταν ελλιπής. 11. Το μουσείο προσφέρει δια-βίου μάθηση και έτσι κάθε μέλος της κοινωνίας μπορεί να παρακολουθεί τις επιστημονικές εξελίξεις και τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Για να βελτιωθεί η ποιότητα των επισκέψεων στα Ελληνικά μουσεία πρέπει: α) να μελετηθούν η αποτελεσματικότητα των εκθεμάτων και οι αναγκαίοι τρόποι βελτίωσης β) να βελτιωθεί ο κανονισμός του προσωπικού ώστε είναι πιο αποτελεσματική η προσφορά τους γ) να αναμιχθούν οι καλές και μη καλές τέχνες με στόχο την πληρέστερη αντίληψη τέχνης και πολιτισμού, δ) να γίνει αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, και ε) να αναζητηθούν νέοι τρόποι αντιμετώπισης του επισκέπτη. Από τη σύγκριση των Ελληνικών μουσείων με τα μουσεία των ΗΠΑ και της Ευρώπης, προκύπτουν οι εξής ομοιότητες, διαφορές και ελλείψεις: α) Τα Ελληνικά μουσεία έχουν ίδιους στόχους με τα μουσεία των ΗΠΑ και της Ευρώπης β) Είναι ανοικτά λιγότερες ώρες ενώ υπάρχει λιγότερη δημόσια προβολή του έργου τους. Τα ξένα μουσεία έχουν καλύτερη εξυπηρέτηση των επισκεπτών, με αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη προσέλκυση του κοινού, γ) Τα Ελληνικά μουσεία δεν διαθέτουν ικανό ειδικευμένο προσωπικό ώστε να μπορούν να εφαρμόζουν νέες μεθόδους και τεχνολογίες. Εν κατακλείδι, αυτό που κάνει τη μουσειακή εκπαίδευση μοναδική σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η δημιουργικότητα σε όλα τα επίπεδα της μάθησης η παγκόσμια ανταλλαγή ιδεών και επικοινωνίας μεταξύ των εκπαιδευτών των μουσείων, και η κοινώς αποδεκτή άποψη πως η μουσειακή εκπαίδευση πρέπει να φτάνει στην καρδιά της εμπειρίας, γιατί έτσι θα προσφέρει ουσιαστικά στην κοινωνία.