Ο βίος του Οσίου Ιωαννικίου (BHG 935): κριτική έκδοση

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει ως θέμα την κριτική έκδοση του Βίου του οσίου Ιωαννικίου (BHG 935), τον οποίο συνέγραψε ο μοναχός Σάβας. Ο όσιος Ιωαννίκιος έζησε κατά το β' ήμισυ του 8ου και το α' ήμισυ του 9ου αι. (753/754-846) και η δράση του επικεντρώνεται στο όρος Όλυμπος της Βιθυνίας. Η συγγραφή του Βίου του τοποθετείται στο β' ήμισυ του 9ου αι., και συγκεκριμένα στη δεκαετία 850-860. Το κείμενο του μοναχού Σάβα είχε εκδοθεί ως τώρα μία φορά από τον Βολλανδιστή Joseph Van den Gheyn στα Acta Sanctorum Novembris, τόμ. II. 1, σσ. 332-384. Στην έκδοση αυτή, η οποία βασίστηκε σε ελλιπή χειρόγραφη παράδοση (σε τέσσερις μόνο κώδικες αντί των εννέα της δικής μας έρευνας), παρατηρούνται ασάφειες και παραναγνώσεις, ακόμη και πολυάριθμα τυπογραφικά σφάλματα. Επιπλέον, το κριτικό υπόμνημα είναι ανεπαρκές και γενικώς δεν ακολουθείται εκδοτική μέθοδος. Επομένως, καρπός της ερευνάς μας είναι κατ' αρχάς μία επεξεργασμένη κριτική έκδοση του Βίου, η οποία παρέχει ένα κείμενο αξιόπιστο, ώστε να μπορούν να εξαχθούν περισσότερο ασφαλή συμπεράσματα για τα διάφορα γλωσσικά, ιστορικά, τοπογραφικά, θεολογικά κ.ά. θέματα. Αρχικά η έρευνα αφιερώθηκε στον λεπτομερή έλεγχο των καταλόγων χειρογράφων των βιβλιοθηκών για τον εντοπισμό των χειρογράφων που παραδίδουν το κείμενο. Ακολούθησε η εξαντλητική αντιβολή των εννέα χειρογράφων, τα οποία, συμφωνά με την ερευνά μας, παραδίδουν τον Βίο (ολόκληρο ή εν μέρει), και η στεμματική κατάταξη τους. Με αυτή τη μέθοδο συγκροτήθηκε η έκδοση του κειμένου, συνοδευόμενη από τα σχετικά υπομνήματα (υπόμνημα πηγών και κριτικό υπόμνημα). Εξαιτίας αυτής της αναλυτικής έρευνας και μελέτης, η κατάρτιση της παρούσας κριτικής έκδοσης κάλυψε από άποψη χρόνου το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας μας, καθώς φιλοδοξεί να αποτελέσει μία από τις κυριότερες συμβολές της. Το επόμενο στάδιο της έρευνας είχε ως στόχο την εξέταση του Βίου στις λεπτομέρειες αλλά και στο σύνολο του. Παρά την ύπαρξη σχολίων από τον Βολλανδιστή εκδότη, αλλά και πιο πρόσφατων σημαντικών δημοσιεύσεων, οι οποίες όμως περιορίζονται στα προβλήματα χρονολόγησης και μελέτης ιστορικών ή προσωπογραφικών, κυρίως, στοιχείων, ήταν αναγκαία η ερμηνεία και αξιολόγηση των πληροφοριών που παρέχει το κείμενο, πάντοτε με χρήση της νεότερης και σύγχρονης βιβλιογραφίας. Το πλήθος και το είδος των στοιχείων που παρέχονται από το κείμενο, το καθιστούν ιδιαιτέρως ενδιαφέρον τόσο από γλωσσική, φιλολογική και λογοτεχνική, όσο και από ιστορική, λαογραφική και θεολογική άποψη.