Παιδική παχυσαρκία: αποτύπωση προσδιοριστικών παραγόντων σε παχύσαρκα παιδιά: διαμόρφωση προγραμμάτων πρόληψης και προαγωγής υγείας

Abstract

Childhood obesity has always been a problem difficult to solve which has reached epidemic proportions. The boundaries between the causes, between prevention and treatment and between being overweight and obese cannot be clearly defined. Moreover, there is not only one single treatment by adopting only one simple approach. In order to achieve optimum results, close cooperation between public health services and clinical medicine is essential. It has also been acknowledged that prevention and timely intervention are the only feasible choices which can reduce the epidemic, since current practices fail on a large scale. In this study we have developed two intervention programmes with two different approaches. Their common goal is to demonstrate their efficacy in the loss of body weight and its maintenance as well as a change in nutritional behavior so as to adopt healthy eating habits, such as having breakfast regularly, consumption of fruits and vegetables and participation in physical exercise. At the same time, we have attempted to demonstrate the intensity of the impact these programmes have had on proven unhealthy behavioral choices, such as consumption of sweets, sodas and fast food. In the first part of the study the children followed a programme of consultation nutritional intervention at the outpatient department of Agia Sophia children's hospital. In the specific part of the programme basic anthropometric and biochemical variables were recorded and body composition with the Dual Energy X-Ray Dexa was analysed. The correlations between somatometrics, biochemical and bone markers were compared with those of a group of children with normal body weight. In the second part of the study, part of the sample followed a different interventional programme of health promotion which was carried out at a summer camp for three weeks. The children experientially participated in a nutritional and physical exercise programme without specific calorific determination. The reinforcement and rewarding of making healthy choices such as consumption of fruit, vegetables, legumes and breakfast as well as participation in physical activity and games were the basic part of the programme. From the results of measurements and examination of anthropometric, biochemical and bone markers and the analysis of body composition between the positively correlated variables, the most potent ones proved to be those of lean body mass with total bone calcium and bone mass, compared to those findings concerning fat body mass. Based on the use of model logarithmic regression in boys and girls, we reached the conclusion that in boys variables of diagnostic value for the presence or development of obesity is the existence or not of high cholesterol levels, TV viewing time and the consumption of high glycemic index sweets and food on a weekly basis. In girls it appeared to be physical activity, the existence or not of high cholesterol levels and in a statistically marginal level the consumption of legumes and food cooked in oil on a weekly basis. Comparing the two intervention programmes, it was proven that the children who took part in the camp programme maintained their weight loss for twice as much time as those who participated in the hospital programme. Nutritional behavior concerning fruit and vegetable consumption, participation in physical activity, reduction in sweet and soda consumption had a positive and statistical influence compared to that of the hospital programme. We can reach the conclusion that weight management interventions in overweight and obese children which involve non- clinical approaches work more successfully and in the long term in dealing with childhood obesity. This study constitutes such an undertaking which has been carried out for the first time in the Greek population. One of the characteristics of the study is that it includes different types of intervention which are carried out successively on the same population group.

Η παιδική παχυσαρκία αποτελεί δυσεπίλυτο πρόβλημα υγείας με επιδημικές διαστάσεις. Τα όρια τόσο των αιτιών της πρόληψης και της θεραπείας όσο και της υπερβαρότητας και παχυσαρκίας δεν είναι ευδιάκριτα. Επιπλέον δεν υπάρχει μία «θεραπεία», υιοθετώντας μία και μόνο απλή προσέγγιση. Είναι αναγκαίο να συνεργαστούν στενά οι υπηρεσίες της δημόσιας υγείας και η κλινική ιατρική, ώστε να επιτευχθούν θετικά αποτελέσματα. Αναγνωρίζεται δε, ότι η πρόληψη και κυρίως η έγκαιρη παρέμβαση είναι οι μόνες εφικτές επιλογές για την μείωση της επιδημίας, αφού οι τρέχουσες πρακτικές αντιμετώπισης σε μεγάλο βαθμό αποτυγχάνουν. Στην παρούσα μελέτη αναπτύξαμε δύο διαφορετικής προσέγγισης παρεμβατικά προγράμματα. Κοινός σκοπός τους ήταν να φανεί ή αποτελεσματικότητα ή μη στην απώλεια σωματικού βάρους και η διατηρησιμότητα, καθώς και η αλλαγή της διατροφικής συμπεριφοράς προς όφελος υγιεινών συνηθειών, όπως είναι η τακτική λήψη πρωινού, η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών και η συμμετοχή στην άσκηση. Παράλληλα επιδιώξαμε να φανεί η ένταση της επίδρασης που είχαν τα προγράμματα σε διαπιστωμένες συμπεριφορές ανθυγιεινών επιλογών, όπως η κατανάλωση γλυκών αναψυκτικών και πρόχειρου φαγητού. Στη πρώτη φάση της μελέτης τα παιδιά ακολούθησαν ένα πρόγραμμα συμβουλευτικής διατροφικής παρέμβασης στο εξωτερικό Ιατρείο Παιδικής Παχυσαρκίας του Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία». Στο ειδικό μέρος του προγράμματος έγινε η καταγραφή βασικών ανθρωπομετρικών και βιοχημικών παραμέτρων και η ανάλυση της σύστασης σώματος με τη μέθοδο απορροφησιομετρίας ακτινών Χ διπλής ενέργειας (Dual Energy X-Ray Absortiometry DEXA). Οι συσχετίσεις μεταξύ σωματομετρικών, βιοχημικών και οστικών δεικτών συγκρίθηκαν αντίστοιχα με ομάδα παιδιών φυσιολογικού βάρους. Επίσης εξετάστηκε η ύπαρξη πολυμορφισμών σε μικρό αριθμό γονιδίων που βιβλιογραφικά συνδέονται, με την παχυσαρκία. Σε δεύτερη φάση της μελέτης, μέρος του δείγματος παρακολούθησε ένα διαφορετικού τύπου παρεμβατικό πρόγραμμα προαγωγής υγείας, που πραγματοποιήθηκε σε καλοκαιρινή κατασκήνωση για 3 εβδομάδες. Τα παιδιά συμμετείχαν βιωματικά σε πρόγραμμα διατροφικής αγωγής και άσκησης χωρίς ιδιαίτερους θερμιδικούς προσδιορισμούς. Η ενίσχυση και επιβράβευση για δοκιμή υγιεινών επιλογών όπως φρούτα, λαχανικά, όσπρια, κατανάλωση πρωινού και η παρακίνηση για συμμετοχή σε κίνηση και παιχνίδι ήταν ο βασικός κορμός του προγράμματος. Από τα αποτελέσματα των μετρήσεων και εξετάσεων των σωματομετρικών, βιοχημικών, οστικών δεικτών και την ανάλυση της σύστασης σώματος, μεταξύ των θετικά συσχετιζόμενων μεταβλητών ισχυρότερες φάνηκαν να είναι αυτές της ισχνής μάζας με το συνολικό ασβέστιο των οστών, της οστικής πυκνότητας και της οστικής μάζας, έναντι των αντίστοιχων σημαντικών ευρημάτων για την λιπώδη σωματική μάζα. Με βάση τη χρήση του μοντέλου λογαριθμικής παλινδρόμησης σε αγόρια και κορίτσια διαπιστώσαμε ότι στα αγόρια μεταβλητές μεπρογνωστική αξία για την παρουσία ή ανάπτυξη παχυσαρκίας είναι η ύπαρξη ή μη υψηλής χοληστερόλης, οι συνολικές ώρες τηλεόρασης και η κατανάλωση γλυκών και τροφών υψηλού γλυκαιμικού δείκτη σε εβδομαδιαία βάση. Στα κορίτσια φάνηκε να είναι η φυσική δραστηριότητα, η ύπαρξη ή μη χοληστερόλης και σε οριακό στατιστικά σημαντικό επίπεδο η κατανάλωση οσπρίων και λαδερών για τουλάχιστον 1 φορά την εβδομάδα. Από τη σύγκριση των δύο παρεμβατικών προγραμμάτων καταδείχθηκε ότι μέσω του κατασκηνωτικού τα παιδιά διατήρησαν την απώλεια βάρους για διπλάσιο χρόνο σε σχέση με το νοσοκομειακό πρόγραμμα. Επίσης επηρεάστηκε θετικά και στατιστικά σημαντικά η διατροφική συμπεριφορά που αφορά στην κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, συμμετοχή στην άσκηση, μείωση της κατανάλωσης γλυκών και αναψυκτικών συγκριτικά με το Νοσοκομειακό πρόγραμμα. Συμπερασματικά διαφάνηκε ότι οι παρεμβάσεις διαχείρισης βάρους σε υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά που περιλαμβάνουν βιωματικού τύπου προσεγγίσεις, λειτουργούν πιο επιτυχημένα και πιο μακροπρόθεσμα στην αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας. Η παρούσα μελέτη αποτελεί μια τέτοια προσπάθεια, που μάλιστα πραγματοποιείται για πρώτη φορά σε Ελληνικό πληθυσμό. Ένα από τα χαρακτηριστικά επίσης της μελέτης είναι ότι περιλαμβάνει διαφορετικού τύπου παρεμβάσεις, οι οποίες εφαρμόζονται διαδοχικά στην ίδια ομάδα πληθυσμού.