Η ποικιλότητα της λείας του πετροκούναβου (Martes foina) στα μεσογειακά οικοσυστήματα

Abstract

The Stone marten (Martes foina) is a medium-sized predator with a wide distributional range in the biggest part of Europe and central Asia. It occupies a variety of habitats and is documented as food generalist. The aim of this research was to estimate diet composition in mainland and insular populations, in order to understand its ecologic role in Mediterranean ecosystems. Also, objectives were to investigate if genetic or morphological variation occured within stone martens’ populations in Greece, which could affect its food niche. One hundrend and four liver samples of Stone martens were used for DNA isolation. The genetic composition of the samples was analyzed by PCR analysis and the cytb sequences revealed just 11 point mutations (polymorphic sites), which do not suggest the existence of subspecies nor the existence of any characteristic polymorphism for a Greek population of Stone marten. Morphometric variability was evaluated by multivariate statistics among stone marten populations in Greece, including 18 craniometrical and five body size variables, out of 87 and 215 individuals, respectively. The differences occurred, were insufficient to correctly classify stone martens from their region (mean of correctly classified mainland and insular stone martens = 63%). This misclassification supports that insular populations are not endemic subspecies and belong to the same population from mainland. Feeding habits of Stone marten have been studied in many countries but not biogeographically. Meta-analysis method was applied to explore if there is a feeding pattern related to its geographical range. The dietary habits of stone marten were reviewed, using original data from 43 studies in different European localities and resulted in differentiation and heterogeneity in the main feeding groups (mammals, birds, arthropods, fruits, reptiles-amphibians). A trend for less arthropods was found in Central - North Europe, less mammals in Mediterranean region and more birds in Central - North Europe. Biogeographical variations in feeding habits of Stone marten could be associated with local environmental conditions and, therefore, with the availability of alternative potential food. To investigate the existence of a feeding pattern among stone martens in Greece, 292 stomach contents were analyzed. Four analyzing techniques (%N, %F, %V, %W) and Loglinear analysis were applied. Food niche overlap between sexes and among regions was high (Pianka’s index > 0.9). Fleshy fruits and arthropods predominated in the diet, but also mammals and birds were frequently consumed. Reptiles, amphibians and earthworms were occasionally consumed. In diet seasonal variation in particular species and classes was evident. During the breeding season more animal-type prey was consumed than it was expected, while in the non-breeding season more plant species were consumed. Geographic and seasonal variations in feeding habits of Stone martens were linked to seasonal nutritional requirements throughout the year but also to food resources’ availability and accessibility as well. The Stone marten is an opportunistic and flexible feeder with a similar feeding pattern between sexes, regions and seasons, and thus should be considered as generalist.

Το πετροκούναβο (Martes foina) είναι μεσαίου μεγέθους άρπαγας, με ευρεία γεωγραφική κατανομή στο μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης και στην κεντρική Ασία. Πρωταρχικός σκοπός της έρευνας ήταν να μελετηθούν και να εκτιμηθούν οι τροφικές συνήθειες του πετροκούναβου στην Ελλάδα (ηπειρωτική και νησιωτική) για να κατανοηθεί ο οικολογικός του ρόλος στα Μεσογειακά οικοσυστήματα. Τα επιμέρους αντικείμενα ήταν η διερεύνηση πιθανής γενετικής ή μορφολογικής διαφοροποίησης των πληθυσμών του στον Ελλαδικό χώρο, με τη χρήση μιτοχονδριακών δεικτών και κρανιομετρικών και σωματομετρικών αναλύσεων αντίστοιχα, η οποία πιθανόν να επιδρούσε στην τροφική του οικολογία. Η απομόνωση DNA από 104 δείγματα ήπατος πετροκούναβου, η χρήση της μεθόδου PCR και οι αναλύσεις των cytb αλληλουχιών που προέκυψαν, αποκάλυψαν μόλις 11 σημειακές μεταλλάξεις (πολυμορφικές θέσεις), οι οποίες δεν συνηγορούν υπέρ της ύπαρξης υποειδών ούτε υπέρ της ύπαρξης κάποιου χαρακτηριστικού πολυμορφισμού για συγκεκριμένο ελληνικό πληθυσμό πετροκούναβου. Η ανάλυση της μορφολογικής διαφοροποίησης του πετροκούναβου στην Ελλάδα, σε 18 κρανιομετρικές και πέντε σωματομετρικές μεταβλητές, μελετήθηκε σε 87 και 215 άτομα, αντίστοιχα. Οι διαφορές που προέκυψαν σε 5 κρανιομετρικές μεταβλητές δεν ήταν ικανές για μία επαρκή σωστή ταξινόμηση του πετροκούναβου στις τρεις περιοχές (μ.ο. σωστής ταξινόμησης δειγμάτων σε ενδοχώρα - νησιά Αιγαίου - Κρήτη = 63%), ενισχύοντας την άποψη ότι οι νησιωτικοί πληθυσμοί δεν είναι ενδημικά υποείδη και ανήκουν στον ίδιο πληθυσμό της ενδοχώρας. Με τη χρήση της μεθόδου της μετα-ανάλυσης έγινε μία προσπάθεια να κατανοηθεί η τροφική συμπεριφορά του πετροκούναβου σε βιογεωγραφική κλίμακα. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων 43 μελετών στην Ευρωπαϊκή του κατανομή, προέκυψε διαφοροποίηση και ετερογένεια των κύριων τροφικών ομάδων (θηλαστικά, πτηνά, έντομα, φρούτα, ερπετά-αμφίβια). Η τάση που εμφανίστηκε για λιγότερα αρθρόποδα στο διαιτολόγιο του πετροκούναβου στην Κεντρική-Βόρεια Ευρώπη, λιγότερα θηλαστικά στη Μεσόγειο και περισσότερα πτηνά-αυγά στην Κεντρική-Βόρεια Ευρώπη, δείχνει ότι η διαφοροποίηση των τροφικών του συνηθειών εξαρτάται κυρίως από τις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες και από τη διαθεσιμότητα των εναλλακτικών πηγών τροφής. Για την εκτίμηση των τροφικών του συνηθειών στην ενδοχώρα και στη νησιωτική Ελλάδα και τη διερεύνηση ύπαρξης προτύπου τροφοληψίας τόσο μεταξύ φύλων όσο και μεταξύ περιοχών, αναλύθηκαν 292 στομάχια με την εφαρμογή τεσσάρων τεχνικών ανάλυσης (%N, %F, %V, %W) και με τη χρήση της λογαριθμογραμμικής ανάλυσης. Μεταξύ των αρσενικών και των θηλυκών ατόμων, το διαιτολόγιο δεν διέφερε στατιστικώς σημαντικά και η τροφική τους επικάλυψη ήταν μεγάλη (Pianka’s index > 0,9) όπως και μεταξύ των περιοχών. Οι πιο σημαντικές τροφικές ομάδες στο διαιτολόγιο ήταν τα φυτικά είδη, τα αρθρόποδα και τα θηλαστικά, ενώ ακολουθούσαν τα πτηνά, τα ερπετά και τα αμφίβια. Τα σημαντικότερα είδη και τάξεις των κυρίαρχων τροφικών ομάδων, παρουσίαζαν εποχική μεταβλητότητα στο διαιτολόγιο του πετροκούναβου. Στην περίοδο αναπαραγωγής, συμμετείχαν με μεγαλύτερους αριθμούς στο διαιτολόγιο του πετροκούναβου από ότι αναμενόταν, οι ζωικής προέλευσης τροφικές ομάδες, ενώ στη μη αναπαραγωγική περίοδο, τα φρούτα. Αυτό μπορεί να σχετίζεται με τις θρεπτικές απαιτήσεις του είδους στη διάρκεια του έτους, αλλά και με τις αλλαγές στη διαθεσιμότητα των πηγών τροφής και την προσβασιμότητα. Το πετροκούναβο είναι ένας ευρυφάγος και καιροσκόπος άρπαγας, με παρόμοιο πρότυπο τροφοληψίας (feeding pattern) μεταξύ φύλων, περιοχών και μεταξύ εποχών.